منطقدانان هر يك از دو روش لمّ و انّ در اقامة استدلال را برهان ميشمارند، اما پرسش اينست كه آيا هر دوي آنها از اعتبار يكسان برخوردارند و آيا هر دو مفيد يقين منطقي هستند؟ ابن‌سينا بر پاية قاعدة «ذوات الاسباب» ـ‌‌كه ميگويد شناخت موجودات داراي سبب، تنها با شناخت سبب آنها ممك چکیده کامل
منطقدانان هر يك از دو روش لمّ و انّ در اقامة استدلال را برهان ميشمارند، اما پرسش اينست كه آيا هر دوي آنها از اعتبار يكسان برخوردارند و آيا هر دو مفيد يقين منطقي هستند؟ ابن‌سينا بر پاية قاعدة «ذوات الاسباب» ـ‌‌كه ميگويد شناخت موجودات داراي سبب، تنها با شناخت سبب آنها ممكن است‌‌ـ بر اين باور است كه تنها برهان لمّ كه مفيد يقين تام است از اعتبار منطقي برخوردار است و برهان انّ را بدليل اينكه مفيد يقين منطقي نيست، نميتوان معتبر دانست؛ البته او برهان انّ از راه ملازمات عامه را معتبر و مفيد يقين تام ميداند. ملاصدرا، برخلاف ابن‌سينا، همة براهين انّ را معتبر ميداند، چراكه بنظر وي وجود معلول بگونة يقيني از وجود علت حكايت ميكند و در نتيجه با علم به وجود معلول، بگونة يقيني علم به وجود علت نيز بدست مي‌آيد. اين نوشتار نشان خواهد داد كه سخن ابن‌سينا درست است و ديدگاه ملاصدرا، بدليل ناسازگاري با مباني پذيرفته شده منطقي، پذيرفتني نيست.
پرونده مقاله
قياس مساوات در ظاهر همانند يك قياس اقتراني حملي بسيط است كه البته صدق آن به صدق مقدمة خارجي «مساوي مساوي با يك چيز، مساوي با آن چيز است» وابسته است. به همين دليل برخي بر اين باورند كه ارسطو با قيد «انتاج بالذات» در تعريف قياس، در مقام خارج كردن قياسهايي مانند قياس مساوا چکیده کامل
قياس مساوات در ظاهر همانند يك قياس اقتراني حملي بسيط است كه البته صدق آن به صدق مقدمة خارجي «مساوي مساوي با يك چيز، مساوي با آن چيز است» وابسته است. به همين دليل برخي بر اين باورند كه ارسطو با قيد «انتاج بالذات» در تعريف قياس، در مقام خارج كردن قياسهايي مانند قياس مساوات است. از سخنان ابن‌سينا بدست مي‌آيد كه قياس مساوات يك اقتراني حملي است كه از هيئت قياسي خود بيرون رفته و حدود آن از چينش منطقي برخوردار نيست، چراكه مقدمات اين قياس نه در همة حد وسط، بلكه تنها در بخشي از آن اشتراك دارند. خواجة طوسي تلاش كرده هيئت قياسي و ترتيب منطقي حدود قياس مساوات را بيان كند و در اين راستا آن را به دو گونة اقتراني حملي بسيط و اقتراني حملي مركب، تصوير كرده است. او همچنين به سخنان فخر رازي در اينباره نيز پاسخ داده است؛ فخر رازي معتقد است قياس مساوات داراي حد وسط متكرر نيست و به همين دليل نميتوان آن را يك اقتراني شمرد بلكه بايد آن را قياسي دانست كه تنها به بداهت عقلي منتج است. قطب‌الدين رازي اما از يكسو در شرح سخنان خواجة طوسي، قياس مساوات را يك اقتراني مركب دانسته و اقتراني بسيط بودن آن را دچار اشكال ميداند و از ديگر سو، در شرح مطالع، همانند فخر رازي، قياس مساوات را فاقد تكرار حد وسط شمرده و انتاجش را با لحاظ دو مقدمة داخلي و مقدمة خارجي آن، بديهي ميداند. خونجي ساختاري جديد براي قياس مساوات طراحي ميكند و مقدمة خارجي اين قياس را «هر مساوي ب، مساوي است با هر چيزي كه ب با آن مساوي است» ميداند كه البته اين ديدگاه وي با اشكال روبرو است. شهرزوري قياس مساوات را در صورتي كه منتج «الف مساوي ج است» باشد، بيرون از تقسيم قياس به اقتراني و استثنايي شمرده و در صورتي كه منتج «الف مساوي مساوي ج است» باشد، يك اقتراني حملي بسيط دانسته است. ملاصدرا با ردّ ديدگاهي كه قياس مساوات را فاقد تكرار حد وسط دانسته، آن را يكي از قياسهاي اقتراني حملي مركب مفصول‌النتائج ميداند كه حد وسط در هر دو قياس آن تكرار شده است. سخن ملاصدرا كه همسو با سخن خواجة طوسي است، بيانگر ديدگاه درست دربارة ساختار منطقي قياس مساوات است.
پرونده مقاله
