الگوي مشترك براهين تجرد نفس با محوريت بدن در انديشة ابن‌سينا و ملاصدرا
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیهمجيد ياريان 1 , فروغ السادات رحيم پور 2 * , مهدی امام جمعه 3
1 - دانشگاه اصفهان
2 - دانشگاه اصفهان
3 - دانشگاه اصفهان
کلید واژه: بدن جسم ماده نفس تجرد نفس ابن‌سينا ملاصدرا ,
چکیده مقاله :
حكماي اسلامي همچون ابن‌سينا و ملاصدرا در مباحث انسان‌شناختي خود، به بيان ويژگيهاي نفس و از جمله اثبات تجرد آن پرداخته‌اند. با استقرا در آثار اين دو حكيم، ميتوان ملاحظه كرد كه براهين مثبِت تجرد نفس تماماً بر اساس نفي ويژگيهاي جسم و مادة بدني استوار شده‌اند؛ به‌اين‌معنا كه نفس، فاقد ويژگيهاي بدن و جسم است و از اينرو تجرد آن به اثبات ميرسد. بعنوان نمونه، مادة بدني داراي كميت، وضع، تغيير، انقسام‌پذيري و تناهي افعال است و ضعف، كهولت و خستگي عارض آن ميگردد و علم به بدن و افعال آن نيز حصولي و تابع وضع و محل است. اين دو فيلسوف با نفي و سلب اين خصايص از نفس، تجرد آن را به اثبات ميرسانند و بنابرين، شناخت نفس و اثبات تجرد آن جز با شناخت بدن و سلب ويژگيهاي بدني از آن امكانپذير نيست. در اين نوشتار، علاوه بر بازنويسي براهين اثبات تجرد نفس و تعيين جايگاه كليدي بدن در آن، الگويي كلي براي مجموع اين براهين طراحي و عرضه شده است.
Some Islamic philosophers, such as Ibn Sina and Mulla Sadra, have dealt with the characteristics of the soul, including the demonstration of its immateriality, in their anthropological discussions. A study of the works of these two philosophers indicates that the positive arguments of the immateriality of the soul are all based on the negation of the characteristics of the body and bodily matter. In other words, they denote that the soul lacks bodily features and, hence, demonstrates that it is immaterial. For example, bodily matter enjoys quantity, position, change, divisibility, and finitude of acts; it is vulnerable to weakness, aging, and tiredness. Moreover, the knowledge of the body and its acts is of the acquired type and is conditioned by place and position. These two philosophers demonstrate the immateriality of the soul by negating and denying the above characteristics to it. Thus the knowledge of the soul and demonstration of its immaterial nature would be impossible without the knowledge of the body and disallowing any bodily features for it. In this paper, in addition to revising the arguments of the demonstration of the immateriality of the soul and determining the key place of the body therein, it has been tried to design and provide a general model entailing all such arguments.
قرآن كريم.
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، قم، نشرالبلاغه، 1375.
ابن‌سينا، المباحثات، تحقيق و تعليق محسن بيدارفر، قم، بيدار، 1379.
ابن‌سينا، النجاة من الغرق في بحر الضلالات، ويرايش و مقدمه» محمدتقي دانش‌پژوه، تهران، دانشگاه تهران، 1364.
ابن‌سينا، طبيعيات الشفاء، النفس، حققه و قدم له عبدالرحمن بدوي، القاهره، دار النهضة العربية، 1966م.
ابن‌سينا، عيون الحكمه، در رسائل ابن‌سينا، قم، بيدار، بي‌تا.
ابن‌سينا، هدية الرئيس للامير في القوي النفسانية در رسائل ابن‌سينا، قم، بيدار، بي‌تا.
بهمنيار، التحصيل، تصحيح و تعليق مرتضي مطهري، تهران، دانشگاه تهران، 1349.
سجادي، سيدجعفر، فرهنگ علوم عقلي، تهران، انجمن حكمت و فلسفه ايران، 1361.
طوسي، خواجه نصير الدين، اساس الاقتباس، تصحيح و تعليق سيد عبدالله انوار، تهران، نشر مركز، 1375.
مظفر، محمدرضا، المنطق، قم، مؤسسة اسماعيليان، 1373.
ملاصدرا، اجوبة المسائل، تصحيح و تحقيق عبدالله شكيبا، باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1378.
ملاصدرا، الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج 3، تصحيح، تحقيق و مقدمه دكترمقصود محمدي، باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.
ملاصدرا، الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج 8، تصحيح، تحقيق و مقدمه علي‌اكبر رشاد، باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.
ملاصدرا، الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية، تصحيح و تحقيق مقدمه سيدمصطفي محقق داماد، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1391.
ملاصدرا، المبدا و المعاد، تصحيح، تحقيق و مقدمه محمود ذبيحي و جعفر شانظري، باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1381.
ملاصدرا، مفاتيح الغيب، تصحيح، تحقيق و مقدمه نجفقلي حبيبي، باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1386.