بررسي ادراك حسي از ديدگاه ارسطو و ملاصدرا
محورهای موضوعی : پژوهش درباره فیلسوفان صدرایی و شارحان و منتقدان ملاصدرا
محمدحسين مختاري
1
(مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی )
کلید واژه: ادراك حسي عقل نفس قواي ظاهري معرفتبخشي ارسطو ملاصدرا,
چکیده مقاله :
مسئلة «ادراك» همواره يكي از مباحث مهم فلسفي از روزگار باستان تا به امروز بوده است. فيلسوفان يونان باستان بويژه افلاطون و ارسطو، بطور مبسوطي دربارة ادراك ـ ابزار و شرايط آن‌ـ سخن گفته‌اند. در اين ميان، ارسطو با تدوين دو رساله دربارة نفس و حاس و محسوس به تبيين ادراك ظاهري و باطني نفس پرداخته است. در ميان قواي ادراكي حيوان و انسان، ادراك حسي از جايگاه ويژه‌يي برخوردار است زيرا نخستين مواجهة ما با عالم خارج بوسيلة اين حواس صورت ميگيرد. ارسطو براي تبيين ادراك حسي از قواي ظاهري نفس (لامسه، باصره، ذائقه، سامعه و شامه) و معرفت‌بخش بودن داده‌هاي آنها سخن ميگويد. وي معتقد است ادراك حسي بايد با عقل در‌هم‌تنيده شود تا براي ما معرفت‌بخش باشد. فيلسوفان مسلمان نيز به بحث از ادراك حسي پرداخته‌اند و عمدة مباحث آنها همان نظرياتي است كه ارسطو بيان كرده است. ملاصدرا با مطرح‌كردن انشائي‌بودن صور توسط نفس، از ديدگاه ارسطويي فاصله گرفت و توانست طرحي نو را در علم‌النفس فلسفي دراندازد. در اين مقاله به بررسي و مقايسة رويكرد ارسطو و ملاصدرا به مسئلة ادراك حسي ميپردازيم. بدين منظور، ابتدا از تعريف نفس و قواي آن بحث ميكنيم و سپس قواي ظاهري را از ديدگاه هر دو فيلسوف مورد بررسي قرار خواهيم داد. در پايان نيز به بحث مهم معرفتبخشي ادراك حسي ميپردازيم.
The Problem of perception has always been an important philosophical issue since ancient times. Ancient Greek philosophers, particularly Plato and Aristotle, extensively discussed the tools and conditions of perception. Aristotle, for example, explained the external and internal perception of the soul in his two treatises of On the Soul and On Sense and Sensibilia. Among the perceptive faculties of human beings and animals, sense perception holds a particular station. This is because one’s first encounter with the external world happens through this faculty. In order to clarify sense perception, he refers to and discusses the external faculties of the soul (touch, sight, taste, hearing, and smell) and the informative data they provide. He believes that sense perception must be intertwined with the intellect in order to result in knowledge. Muslim philosophers have also discussed sense perception and most of their views are similar to those of Aristotle. Through propounding the soul’s creation of forms, Mullā Ṣadrā distanced himself from Aristotle and managed to introduce a new theory in philosophical psychology. In this paper, the author examines and compares Aristotle’s and Mullā Ṣadrā’s approaches to the problem of sense perception. In doing so, he firstly defines the soul and its faculties and, then, investigates external faculties in the views of both philosophers. Finally, he deals with the important discussion of the epistemological aspect of sense perception.
ابن‌سينا (1379) النجاة من الغرق في بحر الضلالات، مقدمه و تصحيح محمدتقي دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سينا (1404) النفس من كتاب الشفاء، تحقيق سعيد زايد و ديگران، قم: مكتبه آية‌الله مرعشي نجفي. ابن‌سينا (1953) رسالةفي النفس و بقائها و معادها، در: رسائل ابن‌سينا، به اهتمام حلمي ضياء اولكن، استانبول: دانشكده ادبيات استانبول.
ارسطو (1389) دربارة نفس، ترجمه عليمراد داودي، تهران: حكمت.
ارسطو (1980) في النفس و يليه الاراء الطبيعية و الحاس و المحسوس و النبات، تلخيص ابن‌رشد، تحقيق عبدالرحمن بدوي، بيروت: دارالقلم.
افلاطون (1380) مجموعه آثار، دورة 4 جلدي، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران: خوارزمي.
تسلر، ادوارد (1395) كليات تاريخ فلسفه يونان، ترجمه حسن فتحي، تهران: حكمت.
داودي، علي مراد (1389) عقل در حكمت مشاء از ارسطو تا ابن‌سينا، تهران: حكمت.
خامنه‌اي، سيدمحمد (1379) «ادراك حسي»، خردنامه صدرا، ش 19، ص14ـ8.
سبزواري، ملاهادي (1369) شرح المنظومة، تعليقه حسن حسن‌زاده آملي، تحقيق مسعود طالبي، تهران: نشر ناب.
سهروردي، شهاب‌الدين (1375) مجموعه مصنفات شيخ اشراق، تصحيح و مقدمه هانري كربن، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي.
شيرازي، سيدرضي (1392) درسهاي شرح منظومه حكيم سبزواري، ويرايش و تنظيم فاطمه فنا، تهران: حكمت.
عبوديت، عبدالرسول(1394) درآمدي به نظام حكمت صدرائي، ج3، قم: مؤسسه امام خميني و سازمان سمت.
ملاصدرا (1381) المبدأ و المعاد في الحكمه المتعاليه، تصحيح و تحقيق محمد ذبيحي و جعفر شاه نظري؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383 الف) الحكمةالمتعالية في الاسفار الاربعة، ج3، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحكمةالمتعالية في الاسفار الاربعة، ج8، تصحيح و تحقيق علي‌اكبر رشاد؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1385) شرح الاصول الكافي، باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتيح الغيب، تصحيح و تحقيق نجفقلي حبيبي، باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389) تفسير القرآن الكريم، دورة 8جلدي، باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1393) شرح الهدايه، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
طباطبايي، سيدمحمدحسين (1386) نهاية الحكمة، تصحيح و تعليق غلامرضا فياضي، قم: مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
فخررازي، محمدبن‌عمر (1411) المباحث المشرقية في علم الالهيات و الطبيعيات، قم: بيدار.
مصطفوي، سيدحسن (1387) شرح اشارات و تنبيهات نمط سوم درباره نفس، تهران: دانشگاه امام صادق.
Aristotle (1991). The Complete Works of Aristotle, Edited by Jonathan Barnes, Princeton University Press.
Cooper, John M. and Hutchinson D.S (1997). Plato Complete Works, Indianapolis: Hacket publishing.
Block, Irving (1961). »Truth and Error in Aristotle’s Theory of Sense Perception«, in: The Philosophical Quarterly, Vol. 11, pp 1-9.