انواع عقل از ديدگاه ملاهادي سبزواري
محورهای موضوعی : پژوهش درباره فیلسوفان صدرایی و شارحان و منتقدان ملاصدراسيدمحمد حسيني نيك 1 , سيد هاشم گلستاني 2 * , فتحعلي اكبري 3
1 - دانشگاه آزاد اصفهان
2 - دانشگاه آزاد اسلامي اصفهان
3 - دانشگاه اصفهان
کلید واژه:
چکیده مقاله :
از عقل برداشتهاي متنوع و متكثري شده و بتناسب اين برداشتها، وظايف، اقسام و مراتب مختلفي براي آن در نظر گرفته شده است؛ از عقل فطري، نظري، عملي، عقل كل، عقل فعال و... گرفته تا مناط تكليف و حتي ذمّ و گريز از عقل توسط عرفا و صوفيه. در اين مقاله تلاش شده است با روش توصيفي—تحليلي و در ضمن يك تقسيمبندي جديد از حيث وجودشناختي و معرفتشناختي، انواع عقل از ديدگاه ملاهادي سبزواري بررسي شود. در هستيشناسي عقل، عقل را بعنوان مرتبهيي از وجود يا بمثابه يك موجود بررسي ميكنيم كه در قالب عقول كليه، عقول جزئيه و عقول دهگانه بحث ميشود و همچنين تبيين رابطه و تفاوت آنها اشاره ميشود. از ديدگاه معرفتشناختي، عقل بمثابه قوة ادراكي انسان مد نظر است. عقل مطبوع و مسموع، عقل نظري و عملي و مراتب آنها و نيز عقل بسيط و عقل تفصيلي در ضمن معرفتشناسي عقل مورد بررسي قرار ميگيرد. يافتههاي پژوهش بيانگر آنست كه در تبيين انواع عقل، گاهي مراد عقل انساني (مراتب نفوس ناطقه، عقل جزئي يا عقل معاش) است و گاهي عقول غير انساني (عقول كلية مفارقه)، و چون عقول صاعده و عقول نازله دو مرتبه از يك نوعند، در قوس صعود و نزول بهم ميپيوندند. همچنين روشن ميشود كه مراد از عقلي كه عرفا نكوهش ميكنند، عقل جزئي به كمال نرسيده و مشوش به اوهام است و اين عقل بالملكه و مطبوع است كه مناط تكليف قرار ميگيرد.
There are several different interpretations of the intellect, and a number of different duties, types, and levels have been attributed to it in conformity with each interpretation. Among them, reference can be made to fitri intellect, theoretical intellect, practical intellect, universal intellect, active intellect, basis for obligation, etc. In the same vein, gnostics and sufis have even referred to obligation and escape from the intellect. In this paper, following an analytic-descriptive method and based on a new ontological and epistemological division, the writers have tried to examine the different types of the intellect from the viewpoint of Mulla Hadi Sabziwari. In the ontology of the intellect, this concept is considered as a level of existence or an existent which is discussed in the framework of universal intellects, particular intellects, and the ten-fold intellects. Moreover, the relationships and differences between them are explained therein. From an epistemological approach, the intellect is viewed as Man’s faculty of perception. The writers also explore the natural intellect, empirical intellect, theoretical intellect, and practical intellect and their levels, the simple intellect, and the differentiated intellect alongside the epistemology of the intellect. The findings of this study indicate that, when explaining the different types of the intellect, we sometimes deal with the human intellect (levels of the rational souls, particular intellect, or livelihood intellect) and sometimes with non-human intellects (universal separate intellects) and, since the ascended and descended intellects are two levels of the same species, they connect with each other in the arches of ascent and descent. The findings also reveal that the intellect which gnostics usually reproach is the imperfect particular intellect, which is under the influence of fanciful thoughts, and it is the habitual and natural intellect which is the criterion for obligation.