دفاع صدرالمتألهین از دو چالش تناقض‌باورانه در حرکت جوهری
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیهغلامعلی هاشمی‌فر 1 * , مهدي عظيمي 2
1 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
کلید واژه: حرکت جوهری, اینهمانی, ابهام, تناقض‌باوری, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
هرچند اصل مسئلۀ حرکت نیز چالشهای متعددی را در تاریخ فلسفه رقم زده، اما حرکت جوهری بعنوان نقطۀ عطف حکمت متعالیه، آبستن مناقشات مضاعفی است که قابل پیگیری در مانیفست تناقض‌باوری است. یکی از این چالشها از دست رفتن اینهمانیِ موضوع در بستر حرکت و بتبع آن، تحقق حالتهای مرزی و بوجود آمدن معمایی است که در ادبیات فلسفی به دشواره ابهام شهرت یافته است. این مناقشات، خود زایندۀ پارادوکسهایی هستند که تناقض‌باوران معاصر، آنها را شواهدی بر وجود تناقض در جهان خارج میدانند. نمود این چالشها و ارتباط آنها با حرکت جوهری، مسئلۀ نوشتار حاضر است. از آنجا که تغییر و تبدلِ صور نوعی در بستر حرکت جوهری نه دفعی بلکه از نوع تدریجی و اتصالی است، فقدان مرز در مراحل مختلف حرکت، زمینه‌ساز صدق دو ماهیت مختلف در آنِ واحد، بر موضوع واحد میگردد که این خود، مستلزم تناقض است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیل انتقادی نشان میدهد که صدرالمتألهین به هر دو چالش پاسخ داده است. او چالش اینهمانی را با ایدۀ «مادة مع صورة مّا» پاسخ داده و چالش ابهام را به قصور ادراک ما از تطابق ماهیت با همۀ انحاء هستی، ارجاع داده است.
Although the problem of motion has created various challenges in the history of philosophy by itself, the trans-substantial motion as the turning point of the Transcendent philosophy is prone to some additional challenges that can be followed in the manifest of dialetheism. One of these challenges is the loss of the identity of subject in the context of motion and, following this, the realization of borderline-states and the appearance of a paradox known as the problem of ambiguity in philosophical literature. Such debates themselves lead to paradoxes that contemporary dialetheists consider as evidence for the existence of contradiction in the outside world. The manifestation of such challenges and their relationship with the trans-substantial motion is the focal problem of the present paper. Since any change in archetypal forms in the cradle of trans-substantial motion is of the gradual and continuous type rather than the sudden type, the absence of a borderline at various stages of motion paves the way for the truth of two different quiddities at the same time for one subject, which necessitates contradiction by itself. Following a critical descriptive analytic method, this study reveals that Mullā Ṣadrā has responded to both challenges. He has answered the identity challenge based on the idea of “matter with form” and referred the challenge of ambiguity to our perception’s negligence in matching quiddity to all modes of being.
ابن‌سینا (1404ق) الشفاء (طبیعیات)، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
انتظام، سیدمحمد (1393) «تلقی سینوی و صدرایی از حرکت در جوهر و عرض و چگونگی مواجهه آنان با مشکل اینهمانی»، هستی‌شناسی و شناخت، شمارۀ 2، ص20ـ3.
حسین‌زاده یزدی، مهدی (1387) «جستاری در مبانی معرفتی منطق فازی»، پژوهشهای فلسفی‌ـ‌کلامی، شمارۀ 36، ص146ـ121.
حسینی، داود (1390) «نظریه فراارزشگذارها و پاردوکس خرمن»، منطق‌پژوهی، شمارۀ 3، ص48ـ25.
حسینی، داود (1391) «منطق فازی، ابهام و پارادوکس خرمن»، منطق‌پژوهی، شمارۀ 7، ص91ـ27.
حسینی، داود؛ موحد، ضیاء؛ نبوی، لطف‌اله؛ حجتی، سید محمدعلی (1388) «ابهام، نقد یک نظریه مخالف شهود»، نامۀ مفید، شمارۀ 71، ص92ـ75.
شریف‌زاده، رحمان (1397) خوشامدگویی به تناقض: جستاری در باب پارادوکس، تناقض و تناقض‌باوری، تهران: کرگدن.
طباطبائی، سید محمدحسین (1391) بدایة الحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، قم: دار الفکر.
عابدی، احمد؛ بنیانی، محمد (1386) «بررسی تطبیقی تجدد امثال و حرکت جوهری»، خردنامه صدرا، شمارۀ 49، ص98ـ82.
فتاحیان، زینب؛ حاج‌حسینی، مرتضی (1393) «بررسی اینهمانی و احکام، لوازم و کاربردهای آن در منطق ارسطو»، پژوهشهای علوم انسانی نقش جهان، شمارۀ 3، ص64ـ39.
مشکات، محمد (1386) «بقای موضوع در حرکت جوهری»، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 51، ص142ـ129.
مطهری، مرتضی (1384) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1380) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة ، ج7، تصحيح و تحقيق مقصود محمدی، تهران: بنياد حکمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة ، ج1، تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران: بنياد حکمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحيح و تحقيق مقصود محمدی، تهران: بنياد حکمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج8، تصحيح و تحقيق علی‌اکبر رشاد، تهران: بنياد حکمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1391) المشاعر، تصحيح و تحقيق مقصود محمدی، در مجموعه رسائل فلسفی، ج4، تهران: بنياد حکمت اسلامي صدرا.
نقدعلی، محسن؛ کیانی، سمیه (1389) «نظریه حرکت جوهری و مسئله ماده و صورت»، پژوهشهای تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ 6، ص304ـ275.
نواک، جورج، (1394) آشنایی با منطق مارکسیسم، ترجمۀ پرویز بابایی، تهران: روزآمد.
Priest, G. (2000). A very short introduction logic. New York: Oxford University press.
Priest, G. (2006). In contradiction. 2nd edition, Oxford: Clarendon Press.
Russell, B. (1923). Vagueness. Australasian journal of philosophy and psychology, vol. 1, no. 2, pp. 84-92.
Tye, M. (1994). Sorites paradoxes and the semantics of vagueness. In philosophical perspectives: logic and language. ed. by J. Tomberlin. California: Ridgeview.