درونمایه‌های فراروانشناسی در آراء ملاصدرا
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیهفروغ السادات رحیم پور 1 * , مرضیه دژفر 2
1 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 - دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
کلید واژه: فراروانشناسی, اتحاد عاقل و معقول, ملاصدرا, حکمت متعالیه,
چکیده مقاله :
مطالعات فراروانشناسی بدنبال تبیین آن‌دسته از قدرتهای فراروانی انسان است که با روشهای معمول علوم قابل بررسی نیستند. در این مقاله، با استفاده از منابع کتابخانه‌یی و رویکرد مقایسه‌یی، به بررسی درونمایه‌ها و پیشینه‌های این علم در آراء صدرالمتألهین پرداخته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آنست که مطالعات فراروانی با بحث از قوای نفس و حقیقت نبوت در آثار فلاسفۀ اسلامی قابل مقایسه و ارزیابی است. ملاصدرا و فراروانشناسان، هر دو بر این باورند که فرایند کسب آگاهی از راههایی همچون رؤیاهای صادقه و مراقبه، امکانپذیر است. همچنین دیدگاههای صدرالمتألهین در مباحثی مانند اتحاد عاقل و معقول و ارتباط مراتب هستی با یکدیگر، با تبیین دانشمندان غربی درباب اموری همچون دورآگاهی و تأثیر ذهن بر ماده، شباهت دارد. نقش برخی از عوامل مؤثر در پدیده‌های فراروانی، از قبیل تمرکز و کاهش اشتغالات نفس در کسب آگاهیهای غیبی، مورد تأکید صدرالمتألهین و فراروانشناسان بوده است. ملاصدرا اغلب از شیوۀ عقلی و استدلالی در تبیین امور فراروانی استفاده کرده، درحالیکه فراروانشناسان اغلب به شیوه‌های تجربی نظر داشته‌اند. همچنین، بُعد درمانی فراروانی بیشتر مورد توجه دانشمندان در سده‌های اخیر قرار گرفته، درحالیکه ملاصدرا به این جنبه از کاربرد مطالعات فراروانی توجه چندانی نداشته است.
Parapsychological studies aim to explain those parapsychological human powers that cannot be explored through employing common scientific methods. This paper, investigates the themes and background of this discipline in Mullā Ṣadrā’s views by using library resources and following a comparative approach. The findings of the study indicate that parapsychological studies can be compared with the discussions of the faculties of the soul and the truth of prophethood in the works of Islamic philosophers. Both Mullā Ṣadrā and parapsychologists believe that the process of gaining awareness is possible through certain ways such as honest dreams and meditation. Moreover, Mullā Ṣadrā’s views regarding some discussion including the union of the intellect and intelligible and the relationship among the various levels of existence are similar to Western scientists’ explanations of certain problems such as telepathy and the effects of the mind on matter. The roles of some effective factors in parapsychological phenomena, including concentration and reduction of the soul’s involvement in acquiring hidden awareness have been emphasized by both Mullā Ṣadrā and parapsychologists. Mullā Ṣadrā has often used intellectual and deductive methods in explaining parapsychological affairs, while parapsychologists use empirical methods in most cases. Besides, the treatment dimension of parapsychology has mainly attracted the attention of scientists during the recent centuries, while Mullā Ṣadrā has not paid much attention to this aspect of related studies.
براون، بت (1371) تله‌پاتی ذهنی، ترجمة غلامحسین اعرابی، تهران: آبتین.
دیباجی، محمدعلی (1387) «نبوات در فلسفه ملاصدرا»، قبسات، شمارة 50، ص 200ـ181.
رادین، دین (1393) ذهنهای در هم تنیده: تجربیات فراحسی در یک واقعیت کوانتومی، ترجمة فرهاد توحیدی، تهران: فرهاد توحیدی.
راین، جی. بی. (1371) درآمدی بر فراروانشناسی، ترجمة امیر راسترو، تهران: فراروان.
روگو، اسکات (1373) اثر روان بر ماده، ترجمة سیدرضا جمالیان، تهران: جمال‌الحق.
شایسته، ریحانه؛ علمی سولا، محمدکاظم؛ حسینی شاهرودی، سیدمرتضی (1398) «تأویل روان‌شناسانه اندیشۀ ملاصدرا در مسئلۀ خواب و بررسی مبانی فلسفی آن»، فصلنامه فلسفه، شمارة 34، ص105ـ85.
شرتوک، لئون (بی‌تا) روانشناسی و هیپنوتیزم، ترجمة جهانبخش قاسم‌زاده، تهران: سعیدی.
عطار، فرید‌الدین (1379) تذکرة الأولیاء، تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: اساطیر.
علیخواه، محمدمهدی (1371) نیروهای ناشناخته در انسان، تهران: جمال‌الحق.
لایف بوکس، تایم (1379) اسرار ذهنی، ترجمة رخشنده عظیم، تهران: نسل نواندیش.
مک‌گیل، اورماند (1372) دایرة‌المعارف هیپنوتیزم، پدیده‌های اصیل هیپنوتیزم آموزشی و نمایشی، ترجمة سیدرضا جمالیان، تهران: جمال‌الحق.
ملاصدرا (1366) عرفان و عارف نمایان (کسر اصنام الجاهلیة)، ترجمة محسن بیدارفر، تهران: الزهرا.
ملاصدرا (1381الف) المبدأ و المعاد، ج2، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج5، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1387) شرح اصول کافی، ج5، تصحیح و تحقیق سبحانعلی کوشا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389) اسرار الآیات و انوار البینات، تصحیح و تحقیق محمدعلی جاودان و سیدمحمد رضا احمدی بروجردی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا
ملاصدرا (1390) رسالۀ سه اصل، تصحیح و تحقیق سیدحسین نصر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
هیلگارد، ارنست و دیگران (1394) زمینه روانشناسی، ترجمة محمود ساعتچی و دیگران، تهران: گپ.
یونگ، کارل گوستاو (بی‌تا) تحلیل رؤیا، ترجمة رضا رضایی، تهران: افکار.
Tikkanen, Amy (1998). Franz Anton Mesmer. Britanica Encyclopedia; www.britannica.com:2023:8/5.
Tressoldi, Patrizio E.; Storm, Lance, and Dean Radin (2010) Extrasensory perception and quantum models of cognition. NeuroQuantology, vol. 8, pp. 81-87.