عقل مستمع (مظهر) و عقل منبع (مصدر) از ديدگاه استاد جواديآملي (با ملاحظاتي از استاد مصباحيزدي بر آن)
محورهای موضوعی : پژوهش درباره فیلسوفان صدرایی و شارحان و منتقدان ملاصدراروح اله آدینه 1 * , سیده رقیه موسوی 2
1 - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)
2 - مربی و دانشجوی دکتر دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
بحث از ادراك عقلي و نحوة تعقل، از مباحث مهم معرفتشناسي است. فلاسفة اسلامي ضمن تأكيد بر ارزش ادراك عقلي، در تبيين سازوكار تعقل رويكردهايي گوناگون داشتهاند. در اين ميان، ملاصدرا نيز در تبيين فرايند ادراك كلي، تعبيرات مختلفي دارد؛ او گاهي عقل را مظهر (مستمع) و گاهي مصدر (منبع) صور عقلي ميداند. از اينرو هر يك از پژوهشگران و شارحان حكمت صدرايي بنوعي، درصدد توجيه اختلاف تعابير صدرالمتألهين برآمدهاند. استاد جواديآملي در آثار خود، در مقام يك فيلسوف نوصدرايي مباحثي را مطرح ميكند كه ميتواند نگاهي نو به مسئلة فرايند ادراك عقلي باشد. پژوهش حاضـر با روش توصيفي ـ تحليلي نشان ميدهد كه استاد جواديآملي به دو نوع ادراك عقلي و لزوم تفكيك آنها تصريح نموده است؛ در يك نوع عقل، مستمع است و ادراك كلي حاصل شهود آگاهانه عقلي و انفعال نفس ميباشد و درك آن مختص به گروهي خاص است و در نوع ديگر، عقل، منبع است و ادراك كلي حاصل كاركرد ذهن و فعاليت نفس است و عموم مردم از اين ادراك عقلي بهرهمندند.
The discussion of intellectual perception and the quality of intellection holds an important place in epistemology. Islamic philosophers have followed various approaches to explaining the mechanism of intellection. Mullā Ṣadrā has also used different expressions for clarifying the process of general perception. He views the intellect sometimes as a locus of manifestation or epiphany (listener) and sometimes as an emanator (source) of intellectual forms. Accordingly, each of the researchers and commentators of Sadrian philosophy has tried to justify the differences between the words he has used in some way. As a neo-Sadrian philosopher, Jawadi Amuli posits some discussions in his works that can introduce a new view of the process of rational perception. Following a descriptive-analytic method, the present study demonstrates that, Jawadi Amuli has directly referred to two types of rational perception and the necessity to separate them from each other. In one of them, the intellect is a listener, and the general perception is the result of conscious rational intuition and passivity of the soul. Here, perception is limited to a special group. In the other one, the intellect functions as a source, and the general perception is the outcome of mental and soulish activities. All people are capable of this kind of intellectual perception.