تعالی و سعة وجودی انسان در نظام هستی‌شناسی ملاصدرا و هیدگر
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
فاطمه قدیمی پاینده
1
(دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران)
منيره سيدمظهري
2
(دانشیار گروه فلسفة اسلامی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی،کرج، ایران)
زینب السادات میرشمسی
3
(استادیار گروه فلسفة اسلامی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران)
کلید واژه: انسان, دازاین, تعالی, حرکت جوهری, هستی‌شناسی, مرگ, ملاصدرا, هیدگر,
چکیده مقاله :
هیدگر دربارة بسیاری از موضوعات مرتبط با طور خاص وجود آدمی، تفاسیري بدیع را در آثارش ارائه کرده است. اندیشه‌های او در مورد انسان، از برخی جهات با آراء ملاصدرا قابل مطالعة تطبیقی است. یکی از این جهات، باور هر دو فیلسوف به تعالی و سعة وجودی «انسان» است. بعقیدة هر دو انديشمند، انسان جوهري محبوس در خود نیست؛ او که سرچشمة امکانات است و به امکانات خود نیز آگاهی دارد، توانايي «شدن» دارد و میتواند آنچه فعلاً نیست، باشد، از وضع موجود گذر کند و تعالی یابد. در عین حال که شباهت فوق ميان انديشة اين دو متفكر وجود دارد، اما باید این نکته را در نظر داشت که در نظام هستی‌شناسی ملاصدرا نفس انسان بدلیل تجرد ذاتیش، همواره دارای درک و فهمی از هویت تعلقی خویش نسبت به وجودی نامحدود و حقیقتی بینهایت است. نفس انسان که تمام حدود هستی را در خود جمع دارد، در سیر مراحل برون‌خویشی خود، ميكوشد كه با تقرب و تشبه به آن حقیقت بینهایت، وجود خویش را معنا بخشد. سیر تکاملی نفس پس از مرگ نیز برای رسیدن به مرتبة فوق عقلانی ادامه دارد. در مقابل، در نظام هستی‌شناسی هیدگر، حقیقت مبتنی بر «دازاین» است. حقیقی بودن دازاین بدین معناست که او تنها موجود در جهان است و بی‌آنکه تعلقی به قدرت مرموز و ماورایی داشته باشد، همواره از پیش، نسبت به همة آنچه جزئی از جهان اوست، آگاه است و پیوسته اشیاء را بدون هیچگونه حجابی، در آشکاری و گشودگی در‌می‌یابد. بهمين دليل دازاین در تعالی و استعلا، متكي به خود است؛ تعالی دازاین با انگیزة به فعلیت رساندن امکانات وجودیش، تا مواجهه با مرگ ادامه دارد و مرگ آخرین امکان وجودی دازاین است که با وقوعش به تمامیت خود میرسد.
Heidegger has provided some innovative interpretations regarding several topics particularly in relation to human existence. His views about human beings are comparable to those of Mullā Ṣadrā in certain respects. One of them is their belief in man’s transcendence and existential width. Both thinkers maintain that man is not an entity imprisoned in itself; man, who is the source of many possibilities and is aware of them, is subject to “becoming” and can become what they are not at the present time. In other words, man can go beyond the existing situation and attain transcendence. Although there is a similarity in this regard between the thoughts of these two thinkers, it should be considered that in Mullā Ṣadrā’s ontological system, the human soul, owing to its essential immateriality, always enjoys a perception and understanding of its identity as connected to an unlimited being and infinite truth. The human soul, which entails the whole limits of being in itself, tries to grant meaning to its existence through gaining proximity and similarity to that infinite truth in the course of traversing its out-of-itself stages. The soul’s developmental journey for reaching the ultra-rational stage also continues after death. By contrast, in Heidegger’s ontological system, truth is based on Dasein, whose being real indicates that it is the only existence in the world. It also means that, without being connected to a mysterious and transcendent power, Dasein always possesses a pre-knowledge of everything that comprises the world and continually perceives things with no cover at highest levels of clarity. Therefore, Dasein relies on itself in transcendence, the continuation of which is motivated by actualizing its existential possibilities until it dies. Death is the last existential possibility of Dasein upon which it attains its end.
آشتیانی، سیدجلال الدین (۱۳۸۱) شرحی بر زادالمسافر، قم: بوستان کتاب.
اکبریان، رضا؛ زمانیها، حسین (۱۳۹۰) «امکان وجود شناسی: بررسی تطبیقی در آراء ملاصدرا و هیدگر»، تاریخ فلسفه، سال اول، شماره ۴، ص۱62ـ۱39.
بیمل، والتر (۱۳۸۷) بررسی روشنگرانه اندیشه های مارتین هیدگر، تهران: سروش.
خاتمی، محمود (۱۳۸۷) جهان در اندیشه هیدگر، تهران: موسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
زمانیها، حسین(۱۳۹۱) «بررسی تطبیقی رابطۀ وجودی انسان با عالم از دیدگاه هایدگر و ملاصدرا»، انسان پژوهی دینی، شماره ۲۷، دوره ۹، ص103ـ 81.
سهرابی فر، محمدتقی (۱۳۹۶) «هیدگر و ذاتمندی انسان»، قبسات، شماره۲۲، ص۱38ـ۱07.
عبدالکریمی، بیژن (۱۳۷۸) «وجود و زمان در اندیشۀ هیدگر»، مجموعه مقالات همایش جهانی ملاصدرا، ج۷، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
عبدالکریمی، بیژن (۱۳۸۱) هیدگر و استعلا (شرحی بر تفسیر هیدگر از کانت)، تهران: نقد فرهنگ.
عبدی، حسن و دیگران (۱۳۹۹) «بررسی تطبیقی سیالیت انسان در حرکت جوهری نفس ملاصدرا و اطوار دازاین در اندیشه هیدگر»، فصلنامه آیین حکمت، شماره ۱۲، ص۱40ـ۱11.
کاکلمانس، جوزف (۱۳۸۰) مارتین هایدگر (پیش درآمدی بر فلسفه او)، ترجمه موسی دیباج، تهران: حکمت.
کربن، هانری (۱۳۸۴) از هیدگر تا سهروردی، ترجمۀ حامد فولادوند، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کوروز، موریس (۱۳۷۹) فلسفۀ هیدگر، ترجمۀ محمود نوالی، تهران: حکمت.
کیانی، محمدحسین (۱۳۹۹) «بررسی تطبیقی هویت استعلایی انسان در اندیشه هیدگر و ملاصدرا»، آموزه‌های فلسفه اسلامی، شماره ۲۶، ص ۲29ـ ۲13.
مجتهدی، کریم (۱۳۷۷) نگاهی به فلسفه‌های جدید و معاصر در جهان غرب، تهران: امیرکبیر.
محمدیانی، داود (۱۳۸۳) «رویکردی تطبیقی به وجودشناسی در فلسفه هیدگر و ملاصدرا»، پژوهشهای فلسفی و کلامی، شمارۀ دوم و سوم، ص57ـ28.
مسعودی، جهانگیر(۱۳۸۶) هرمنوتیک و نواندیشی دینی، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مک‌کواری، جان(۱۳۷۶) مارتین هیدگر، ترجمۀ محمدسعید حنایی‌کاشانی، تهران: گروس.
ملاصدرا (۱۳۸۰) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الاربعة، ج۷، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۱ الف) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۱ب)، مقدمه‌ای بر المشاعر (بضمیمۀ متن فارسی المشاعر بدیع الملک میرزا عمادالدوله)، ترجمه و پیشگفتار کریم مجتهدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۱ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الاربعة، ج۵، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۱د) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الاربعة، ج۶، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۱هـ) رسالۀ سه اصل، تصحیح و تحقیق سیدحسین نصر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۲الف) الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۲ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الاربعة، ج۹، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان ، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۳الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الاربعة، ج۱، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، باشراف و مقدمه استاد سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۳ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الاربعة، ج۳، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۳ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الاربعة، ج۸، تصحیح و تحقیق علی اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۹الف) مجموعه رسائل فلسفی(رساله فی التشخص)، تصحیح و تحقیق سیدمحمود یوسف‌ثانی، تهران: بنیادحکمت اسلامی صدرا
ملاصدرا (۱۳۸۹ب) اسرارالایات و انوار البینات، تصحیح و تحقیق محمدعلی جاودان و سیدمحمدرضا احمدی بروجردی، با مقدمه و زیر نظر آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۹ج) مجموعه رسائل فلسفی، تصحیح و تحقیق گروه مصححین، زیرنظر آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ی، تهران: بنیادحکمت اسلامی صدرا.
ورنو، روژه؛ وال، ژان (۱۳۹۲) نگاهی به پدیدارشناسی و فلسفه‌های هست بودن، ترجمه یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
هوسرل، ادموند (۱۳۹۳) «راه بازگشت به درون سرزمین مابعدالطبیعه»، ترجمۀ رضا داوری اردکانی، در فلسفه و بحران غرب، تهران: هرمس.
هیدگر، مارتین (۱۳۷۳) مابعدالطبیعه چیست؟، ترجمۀ محمد جواد صافیان، اصفهان: پرسش.
هیدگر، مارتین (۱۳۸۵) متافیزیک چیست؟، ترجمه سیاوش جمادی، تهران: ققنوس.
هیدگر، مارتین (۱۳۸۸) هستی و زمان، ترجمۀ سیاوش جمادی، تهران: ققنوس.
هیدگر، مارتین (۱۳۹۳) دازاین کاوی یا تحلیل دازاین (درآمدی بر روان‌درمانی وجودی هیدگر)، ترجمه اکبر جباری، آبادان: پرسش.