بررسی انتقادی شیوۀ سهروردی در تعریف اشیاء
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه فلسفه و حکمت اسلامی
محمد حسین زاده
1
(استادیار گروه فلسفۀ اسلامی، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران)
کلید واژه: نظریۀ تعریف مشائی, نظریۀ تعریف اشراقی, تعریف بحسب ماهیت, تعریف بحسب مفهوم, سهروردی,
چکیده مقاله :
سهروردی در مبحث «تعریف» با وارد نمودن پنج اشکال، ناکارآمدی نظریۀ تعریف مشائی را نشان داده و بجای آن شیوة دیگری برای تعریف اشیاء مطرح کرده است. این شیوه که با عنوان «تعریف مفهومی» مشهور است، بر تبادر و فهم عرفی از معنای لغت متکی میباشد و طبق آن، لفظ از طریق بیان مقومات مفهومیش از منظر اهل لسان تعریف میشود. در این مقاله پس از تبیین شیوۀ سهروردی در تعریف اشیاء، به بررسی و نقد آن پرداخته شده است. تحليل و بررسی انتقادی دیدگاه سهروردی نشان ميدهد که نتیجۀ منطقی اشکالات او به نظریۀ تعریف مشائی، تصحیح نظریۀ مشائیان از طریق بکارگیری «شهود» است، نه کنارنهادن تعریف شیء بحسب ماهیت و روی‌آوردن به نظریۀ تعریف مفهومی. علاوه بر این ، نظریة تعریف سهروردی ـ بعنوان جایگزین نظریۀ تعریف مشائی ـ داراي اشکالاتي متعدد است؛ بهمين دليل، با فرض پذيرفتن اشکالات سهروردی به نظریۀ تعریف مشائی، شیوۀ خود او نیز در نظریةتعریف، فی نفسه قابل قبول نیست. در پایان این نوشتار، دیدگاه یکی از سهروردی‌پژوهان معاصر که معتقد است رابطۀ منطق تعریف ابن‌سینا و سهروردی رابطۀ تکامل است نه تباین، تبیین و نقد شده است.
Suhrawardī has leveled five criticisms in order to demonstrate the inefficiency of the Peripatetic theory of definition and, in return, has suggested another method for defining things. This method, which is known as the “conceptual definition”, is based on a common sense understanding of the meanings of words. According to this method, words are defined through providing their conceptual bases in the view of linguists or the people of language. Here, the author firstly explains Suhrawardī’s method of defining things and then examines it critically. The critical analysis of his view reveals that the logical conclusion of his criticism of the Peripatetic theory of definition is the correction of this theory through employing intuition rather than leaving the definition of things based on their quiddity aside and advocating the theory of conceptual definition. Moreover, Suhrawardī’s theory of definition, as a replacement for its Peripatetic counterpart, suffers from several problems. Therefore, even if Suhrawardī’s objections to the Peripatetics’ theory of definition are accepted, his own method in this regard is not acceptable by itself. At the end of this paper, the author explains and criticizes the views of a contemporary researcher of Suhrawardī’s ideas who believes that the relationship between Ibn Sīnā’s and Suhrawardī’s logic of definition is one of completion rather than difference.
ابن¬سینا (1364) منطق المشرقیین و القصیدة المزدوجة فی المنطق، قم: كتابخانه آيت‌الله مرعشی نجفی.
ابن¬سینا (1379) النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، مقدمه و تصحيح محمدتقى دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن¬سینا (1381) الإشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب.
ابن¬سینا (1391) التعلیقات، تصحیح و تحقيق سیدحسین موسویان، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
ابن¬سینا (1404ق) الشفاء (المنطق)، تحقیق سعید زاید، قم: كتابخانه آيت‌الله‌مرعشى نجفي.
ابن¬سینا (1998م) الحدود، تصحیح و تحقیق جیرار جهامی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
جمالی، مهدی؛ محمدعلیزاده، محمدرضا (1395) «تعریف حقیقی از دیدگاه ابن¬سینا و شیخ‌اشراق»، معارف منطقی، سال سوم، شمارۀ دوم، پیاپی 5، ص41ـ25.
سعادت‌مصطفوی، سیدحسن؛ رضایی، مهران (1391) «نقدهای شیخ‌اشراق بر نظریۀ مشائیان دربارۀ ادراک ذات»، حکمت سینوی، شمارۀ 47، ص26ـ5.
سهروردی (1372) مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، تصحيح و مقدمه هانرى كربن، سيدحسين نصر و نجفقلى حبيبی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی (1385) المشارع و المطارحات (منطق)، تصحیح مقصود محمدی، تهران: حق‌یاوران.
سهروردی (1392) حکمة الإشراق (با شرح قطب‌الدین شیرازی)، ج1، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
شهرزوری، محمدبن محمود (1372) شرح حکمة الإشراق، تصحیح و تحقیق حسین ضیایی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، قطب‌الدین (1388) شرح حکمة الإشراق، ج1، به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تحقیق سیدمحمد موسوی، تهران: حکمت.
ضیایی، حسین (1384) معرفت و اشراق در اندیشۀ سهروردی، ترجمۀ سیما سادات نوربخش، تهران: فرزان روز.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375) شرح الإشارات
و التنبیهات مع المحاکمات، قم: البلاغة.
عظیمی، مهدی (1396) «وامداری سهروردی به ابن¬¬سینا در منطق تعریف»، حکمت معاصر، سال
هشتم، شمارۀ دوم، ص86ـ73.
عظیمی، مهدی (1398) منطـق و معرفت در اندیـشۀ سهروردی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
واحدی، بهجت (1380) «رد و هدم نظریۀ حد ارسطویی به بیان ابن¬سینا و سهروردی»، پژوهش¬نامۀ متین، شمارۀ 13، ص223ـ218.
یزدان¬پناه، سیدیداللّه (1389) حکمت اشراق، تحقیق و نگارش مهدی علی¬¬پور، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).