علیت طبیعی، علیت متافیزیکی؛ اشتراک لفظی یا اشتراک معنوی (از نظر ملاصدرا)
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیهمریم حیدری 1 , حمید رضا آیت اللهی 2 *
1 - دانشگاه علامه طباطبائی
2 - دانشگاه علامه طباطبائی
کلید واژه: علیت اشتراک لفظی وحدت تشکیکی معنا نظریۀ روح معنا ملاصدرا ,
چکیده مقاله :
علیت یکی از مهمترین مسائل فلسفی است که در طول تاریخ سیر تحول معنایی گسترده‌یی را تجربه کرده است. این معنا گاهی در قالب تبیین تجربی و گاهی در قالب تبیین فلسفی دیده میشود. گستردگی این تحول، برخی متفکران را به این باور سوق داده که شکاف معنایی عمیقی میان علیت متافیزیکی و علیت طبیعی وجود دارد و رابطۀ میان آن دو تنها از نوع اشتراک لفظی است. گسترش این باور در میان برخی فلاسفه و دانشمندان سبب شده است هرگونه همسخنی و هم‌اندیشی میان آنها غیرممکن تلقی شود و در نتیجه، راه تمام مطالعات تطبیقی در این دو حوزه بطور کامل مسدود گردد. علیرغم اینکه حتی برخی از پیروان حکمت متعالیه نیز بر این باورند، اما مبانی فلسفی ملاصدرا هر گونه مرز و شکاف میان این دو حوزه را از میان برچیده و آنها را ذیل یک معنا قرار میدهد. بر این اساس، میتوان گفت علیت طبیعی صورت تنزّل یافتۀ علیت متافیزیکی است و از این رهگذر هم‌اندیشی و تعامل و تقرّب میان این دو حوزه، گریزناپذیر خواهد بود.
Causality is one of the most important philosophical problems which has undergone vast semantic changes in the course of history. This process has sometimes occurred in the mould of empirical explanation and sometimes in the mould of philosophical explanation. The vastness of such changes has led some thinkers to believe that there is a large semantic gap between metaphysical and natural kinds of causality, and the relationship between them is merely of the type of homonymy. The spread of this view among some philosophers and scholars has made any kind of agreement among them impossible. As a result, no comparative study can be carried out in these two fields concerning their shared concepts. Although some of the followers of the Transcendent Philosophy advocate the same view, the philosophical principles of Mulla Sadra have removed any kind of breach or borderline between these two fields and defines them in the same way. Accordingly, it can be claimed that natural causality is the degraded form of metaphysical causality and, thus, the unison of the two fields, their proximity to each other, and any interaction between them will be inevitable.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفۀ اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1388.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، معمای زمان و حدوث جهان، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1393.
اژه‌ای، محمدعلی، مبانی منطق، تهران، سمت، 1370.
اکبریان، رضا، «حرکت جوهری و نتایج فلسفی آن»، خردنامه صدرا، شماره 19، بهار 1379.
پوپر،کارل ریموند، منطق اکتشاف علمی، ترجمۀ سیدحسن کمالی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۰.
تقوی اشتهاردی، حسین، تنقیح الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376.
جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، شرح حکمت متعالیه، ج2ـ2، قم، اسراء، 1375.
خمینی، سید روح‌الله، مصباح الهدایۀ إلی الخلافۀ و الولایۀ، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376.
راسل، برتراند، مسائل فلسفه، ترجمۀ منوچهر بزرگمهر، تهران، خوارزمی، ۱۳۵۶.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومۀ، تهران، نشر ناب، 1369.
شیواپور، حامد، نظریۀ روح معنا، قم، دانشگاه مفید، 1394.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج3، قم، انتشارات اسلامی، 1417ق.
عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرائی، تهران، سمت، ۱۳۸۵.
غزالی، ابوحامد محمد، جواهر القرآن، بیروت، دار احیاء العلوم، 1411.
فیاضی و همکاران، «چیستی معنا»، آیین حکمت، شمارۀ ۱۶، ۱۳۹۲.
فیض کاشانی، ملامحسن، رسائل فیض کاشانی، تصحیح بهراد جعفری، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، 1387.
گلشنی، مهدی، تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیکدانان معاصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۴.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، ۱۳۶۸.
ملاصدرا، الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار الأربعۀ، ج1: تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1383.
ملاصدرا، الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار الأربعۀ، ج6: تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.
ملاصدرا، الشواهد الربوبیۀ فی مناهج السلوکیۀ، تصحیح و تحقیق سید مصطفی محقق داماد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1391.
ملاصدرا، سه رساله فلسفی، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1387.
ملاصدرا، شرح الاصول الکافی، ج1: تصحیح و تحقیق رضا استادی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1384.
ملاصدرا، مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1386.
وال، ژان آندره، بحث در مابعدالطبیعه، ترجمۀ یحیی مهدوی، تهران، خوارزمی، ۱۳۷۰.
Dowe, Phil, Physical Causation, New York, Cambridge, University Press, 2017.
Einstein, A., Ideas and Opinions, Trans. Sonja Bergman. New York, Bonanza Book, 1954.
Menzies, Peter, “Counterfactual Theories of Causation”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.), 2017.
Sosa, Ernest; Tooley, Michael, Causation, Oxford, Oxford University Press, 1993.