«نفس» نور است يا وجود؟ (بررسي تفسير وجودي ملاصدرا از ديدگاه شيخ اشراق دربارة نور بودن نفس)
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
قاسم پورحسن
1
,
علي بابايي
2
*
1 - دانشگاه علامه طباطبائي
2 - دانشگاه علامه طباطبايي
کلید واژه: نفس من نور وجود شيخ اشراق ملاصدرا ,
چکیده مقاله :
ملاصدرا در آثار خود، بويژه در تعليقات بر شرح حكمةالاشراق، از آراء شيخ اشراق درباره» نور خوانشهايي ارائه ميدهد كه همسو با آموزه‌هاي مكتب فكري خود وي، يعني متكي بر مباحث وجودي است. از مهمترين اين خوانشها، تفسير نور بودن نفس يا «من» به «وجود» است. نظرات ملاصدرا در اين نوع خوانشها، كه بر تفسير نوريت نفس به وجود هم اثر ميگذارد، بر يكسان‌انگاري نور و وجود استوار است، حال آنكه با توجه به آموزه‌هاي مكتب اشراق نميتوان نور، بمعناي مورد نظر شيخ اشراق را با وجود يكي دانست. در اين مقاله، نخست مشروح مباحث شيخ اشراق و خوانشهاي وجودي ملاصدرا در مبحث نوريت نفس، تقرير و آنگاه در دو مرحله خوانشهاي ملاصدرا بررسي و نقد ميشود؛ اول با بررسي و نقد نظرية يكسان‌انگاري نور و وجود و دوم بررسي و نقد مضمون خوانشهاي وجودي. علاوه بر مبنامحوري، دليل تفاوت تعبير شيخ اشراق و ملاصدرا از نفس اينست كه شروع فلسفه از نفس، ويژگي منحصر بفرد مكتب اشراق است حال آنكه نفس‌شناسي نزد ملاصدرا جزو مباحث حكمت بشمار مي‌آيد. با شروع از نفس، اصطلاح نور شكل ميگيرد، حال آنكه در مبناي ملاصدرا اصطلاح وجود از قبل سامان يافته و نفس به آن متصف و تفسير ميشود.
In his works, particularly in his glosses on Sharh al-hikmat al-ishraq, Mulla Sadra provides some interpretations of Suhrawardi’s ideas regarding the concept of light which are in line with the teachings of his own school of philosophy. In other words, they are based on ontological discussions. One of the most important of these interpretations is the interpretation of the soul or “I” as light in “existence”. Mulla Sadra’s views in such interpretations which also bear upon the soul as light in existence are based on equating light and existence. This is the case while, given the teachings of the Illuminationist philosophy, light in the sense intended by Suhrawardi cannot be equated with existence. In this paper, the writers initially explain Suhrawardi’s discussions and Mulla Sadra’s ontological readings regarding the concept of soul as light and Mulla Sadra’s ontological interpretations in this regard. Then they examine and criticize these interpretations at two stages: first, they investigate and criticize the theory of the sameness of light and existence; second, they examine and criticize the content of ontological interpretations. In addition to their foundationalism, the difference between Suhrawardi and Mulla Sadra’s interpretations of the soul is that in Illuminationist Philosophy, as a unique distinctive feature, philosophy begins with the soul; however, in Mulla Sadra’s school the knowledge of the soul is discussed in the realm of wisdom. When beginning with the soul, the term light is formed, while in Mulla Sadra’s philosophy the term existence, which already existed, is attributed to the soul and then interpreted.
اكبريان، رضا، حكمت متعاليه و تفكر فلسفي معاصر، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1386.#
بابائي، علي، رمزهاي بي‌پايان آينه، تهران، مولي، 1391.#
بابائي، علي، پريچهرة حكمت، تهران، مولي، 1394.#
جوادي آملي، عبدالله، رحيق مختوم، قم، اسراء، 1375.#
حائري يزدي، مهدي، علم حضوري (اصول معرفتشناسي در فلسفه» اسلامي)، ترجمة محسن ميري، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشة اسلامي، 1391.#
سهروردي، شيخ شهاب‌الدين، مجموعه مصنفات شيخ اشراق، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1375.#
سهروردي، شيخ شهاب‌الدين، مشارع و مطارحات، ترجمة سيدصدرالدين طاهري، تهران، مجلس شوراي اسلامي، 1385.#
شيرازي، قطب‌الدين، شرح حكمةالاشراق، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1383.#
فاطمي، جميله، «بررسي تطبيقي احكام نور و وجود در حكمت اشراق و حكمت متعاليه»، انديشة ديني، 1380، شماره 8 و 9، ص 78 تا 69.#
فياضي، غلامرضا، هستي و چيستي در مكتب صدرايي، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.#
ملاصدرا، اسرار الآيات و انوار البينات، تصحيح محمدعلي جاودان، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1389.#
ملاصدرا، الحكمةالمتعاليه في الأسفار الأربعه، ج1: تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.#
ملاصدرا،الحكمةالمتعاليه في الأسفار الأربعه، ج2: تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.#
ملاصدرا، الحكمةالمتعاليه في الأسفار الأربعه، ج3: تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.#
ملاصدرا، الحكمةالمتعاليه في الأسفار الأربعه، ج4: تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.#
ملاصدرا، الحكمةالمتعاليه في الأسفار الأربعه، ج6: تصحيح، تحقيق و مقدمه احمد احمدي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1381.#
ملاصدرا، الحكمةالمتعاليه في الأسفار الأربعه، ج8: تصحيح، تحقيق و مقدمه علي اكبر رشاد، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1383.#
ملاصدرا، الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه، تصحيح، تحقيق و مقدمه سيدمصطفي محقق داماد، تهران، بنياد حكمت صدرا، 1382.#
ملاصدرا، المبدأ و المعاد، تصحيح، تحقيق و مقدمه محمد ذبيحي و جعفر شاه‌نظري، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1381.#
ملاصدرا، تعليقات بر شرح حكمةالاشراق، بخش الهيات (ج4) تصحيح، تحقيق و مقدمه نجفقلي حبيبي، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1392.#
يزدان‌پناه، سيد يدالله، حكمت اشراق، گزارش شرح و سنجش دستگاه فلسفي شيخ شهاب‌الدين سهروردي، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.#