ملاصدرا و روش‌شناسي انتقادي فهم ظاهرگرايانه از دين
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیهسمیه ملکی 1 , سیدمهدی امامی جمعه 2 * , نفيسه اهل‌سرمدي 3
1 - دانشگاه اصفهان
2 - دانشگاه اصفهان
3 - دانشگاه اصفهان
کلید واژه: ظاهرگرايي تفسير تأويل دين ملاصدرا ,
چکیده مقاله :
تفاسير ظاهرگرايانه و سطحي از دين همواره در تاريخ اجتماعي دين جريان داشته و بعضي از اين تفسيرها سبب ظهور جريانهاي متحجر و تكفيري و در نتيجه بروز چهره‌يي خشن، خشك و متعصب از دين شده است. ملاصدرا يكي از فيلسوفاني است كه نقد اين نوع تفاسير، يكي از محورهاي اساسي انديشه» او بوده است. اين پردازش نقادانه تا آنجا است كه دستكم دو مورد از آثار خود ـ كسر اصنام الجاهليه و رساله سه اصل ـ را بطور كامل بدان اختصاص داده است. اين نقد در انديشة ملاصدرا ساحتهاي مختلفي دارد كه كمتر به آن توجه شده، بنابرين نوشتار حاضر از طريق روش اسنادي، تحليل محتوا و توصيف‌گرايانه به طرح و بررسي آنها پرداخته است. اين ساحتها عبارتند از: بررسي عوامل زباني، عوامل عقلاني و عوامل نفساني در فهم دين. بررسي مجموع عوامل در اين ساحتهاي سه‌گانه نشان ميدهد كه ظاهرگرايي ميتواند موجب بروز جمودگرايي ديني، شكلگيري گفتمان خشونت، دنياگرا شدن علما، پيدايش شبه علما بجاي عالمان واقعي و شكلگيري فرهنگ ريا و نفاق شود.
Exoteric and superficial interpretations of religion have always existed in the social history of religions, and some of them have given rise to a number of uncompromising and takfīrī trends. This has resulted in the portrayal of a coarse, cruel, and dogmatic face for religion. The criticism of such exoteric interpretations was one of the essential components of Mullā Ṣadrā’s philosophy. He devoted at least two of his works, Kasr al-aṣnām al-jāhiliyyah and Sih asl treatise, completely to this theme. This critical approach in Mullā Ṣadrā’s philosophy has various dimensions, which have not received the attention that they truly deserve. Therefore, following descriptive and content/document analysis methods, this study aims to present and examine such dimensions. These dimensions include linguistic, rational, and psychological elements in understanding religion. An overall study of the mentioned elements indicates that exoterism may result in the rise of religious dogmatism, flaring up of raging arguments, emergence of mundane and pseudo-scholars instead of true scholars, and development of the culture of hypocrisy and discord.
بيدهندي، محمد (1383) «بررسي و تحليل برخي تأملات تأويلي ملاصدرا در كتاب و سنت»، خردنامه صدرا، شمارة 38، ص 19ـ4.
خامنه‌اي، سيدمحمد (1378) «اصول تفسيري و هرمنوتيكي قرآني نزد ملاصدرا»، خردنامه صدرا، شمارة 18، ص 71ـ64.
دهقانپور، عليرضا (1388) «رويكرد حكمت صدرايي به تفسير قرآن»، خردنامه صدرا، شمارة 56، ص 68ـ53.
شريفي، احمدحسين؛ يوسفيان، حسن (1386) عقل و وحي، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشة اسلامي.
فرامرز قراملكي، احد (1388) روش‌شناسي فلسفة صدرا، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
كرامتي، محمدتقي (1385) تأثير مباني فلسفي در تفسير صدرالمتألهين، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1378)الحكمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة، ترجمة محمد خواجوي، تهران: مولي.
ملاصدرا (1380الف) الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، ج2: تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1380ب) الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، ج7: تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1381الف) كسر اصنام الجاهليه، تصحيح و تحقيق محسن جهانگيري، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1381ب) سه اصل، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، ج1: تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389 الف) تفسير القرآن الكريم، ج5: تصحيح و تحقيق محمد خواجوي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389ب) تفسير القرآن الكريم، ج8: تصحيح و تحقيق صدرالدين طاهري، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389ج) رسالة متشابهات القرآن، تصحيح و تحقيق احمد بروجردي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ميناگر، غلامرضا (1392) روش‌شناسي صدرالمتألهين؛ استنباط معارف عقلي از نصوص ديني، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.