رویکرد ایجابی و سلبی ملاصدرا به آزادی اجتماعی
محورهای موضوعی : Studies on Mulla Sadra and the Transcendent Philosophyمهدی بيات مختاری 1 * , مصطفی مومنی 2
1 - دانشيار دانشكده ادبيات و علوم انساني، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران
2 - دانشيار گروه معارف اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران
کلید واژه: حکمت متعالیه, آزادی, اجتماع, سعادت, قانون, نبوت,
چکیده مقاله :
موضوع آزادهای اجتماعی از دغدغههای ملی و جهانی است. آیا مبانی حکمت متعالیه با آن همگرایی و تجانس دارد یا موضع سلبی؟ مقالة پیش رو بر پایة بنیادهای اندیشة ملاصدرا، پرسمان آزادی اجتماعی و حدود و ثغور آن را واکاوی نموده است. در میان مکاتب فلسفی چهارگانۀ مشاء سینوی، اشراق سهروردی، یمانی میرداماد و متعالیۀ صدرایی، بهترین بازگفت و استقبال از آزادی اجتماعی را میتوان در حکمت متعالیه یافت. ملاصدرا ادراکات و مفاهیمی همچون مفهوم آزادی اجتماعی و ارزشگذاری آن را ذومراتب و مقول به تشکیک میداند. او اندیشهها را مصون از اشتباه نمیداند و مانع فکر، قلم و نقد نیست. وی انسانی که به مقام شهود رسیده را به سعة وجودی و پذیرش و برتابیدن اندیشهها توصیف میکند. در حکمت متعالیه، غایت فرجامین انسان، رسیدن به مقام عبودیت و سعادت است و «اختیار» ابزار نیل به آن است. ارزش انسان، بیش از آزادی بعنوان وسیله، رسیدن به مقصد است و بهمیندلیل آزادی اجتماعی باید در راستای رسیدن به غایت آفرینش انسان ساماندهی شود. حکمت متعالیه که به پشتوانۀ دلایل عقلی و نقلی، تنها عقیدة صحیح را وحدت وجود و «توحید» میداند، مبارزه با توحید و لوازم آن را نمیپذیرد. علاوه بر این، زندگی اجتماعی، نیازمند قانون است و رسیدن به سعادت نیز نیازمند نقشة راه. بهترین قانونگذار و طراح نقشۀ راه تکامل، خالق هستی است که از طریق شرع، قوانین را ترسیم کرده و پیامبران را برای تبیین و اجرا، برانگیخته است.
The problem of social freedoms is among national and global concerns. Do the foundations of Transcendent Philosophy converge and correspond with this, or do they take a negative stance? Based on the fundamental principles of Mullā Ṣadrā’s philosophy, the present paper investigates the question of social freedom and its limits and boundaries. Among the four Avicennian Peripatetic schools of thought, Suhrawardī’s Illuminationist philosophy, Mir Damad’s Yemeni philosophy, and Mullā Ṣadrā’s Transcendent Philosophy, the best expression and appreciation of social freedom can be found in the Transcendent Philosophy. Mullā Ṣadrā considers perceptions and concepts such as social freedom and its valuation to be multi-leveled and graded. He does not regard thoughts as free from error; nor does he safeguard against thinking, writing, or criticism. He describes an individual who has attained the station of intuition as possessing existential openness and the capacity to accept and endure diverse ideas. In the Transcendent Philosophy, the ultimate goal of human beings is to attain the state of servitude and happiness, and the means to achieve this goal is “free will”. The value of Man, more than freedom as a tool, lies in their attaining their final goal. Accordingly, social freedom must be organized toward achieving the ultimate end of human creation. The Transcendent Philosophy, relying on rational and transmitted evidence, regards the only correct belief as the oneness of being (monotheism) and rejects opposing the oneness of being and its concomitants. Moreover, social life requires laws, and attaining happiness demands a roadmap. The best legislator and designer of the roadmap for evolution is the Creator of being, who has outlined the laws through Shari’ah (religious law) and sent the prophets to explain and implement them.
قرآن کریم.
احمدی میانجی، علی (1419ق) مکاتیب الرسول (ص)، قم: دار الحدیث.
ارسطو (1980م) کتاب العبارة، ترجمة اسحقبن حنین، تحقیق عبدالرحمن بدوی، کویت: وکالة المطبوعات.
ارشدریاحی، علی؛ واسعی، صفیه (1390) «ارتباط مراتب وجود با مراتب ادراك از نظر ملاصدرا»، مجله مطالعات اسلامی: فلسفه و كلام، شمارة 2/86، ص45ـ9؛ Doi: 10.22067/PHILOSOPHY.V43I1.11266.
بدیع، امیرمهدی (1387) یونانیان و بربرها: روی دیگر تاریخ، ترجمة مرتضی ثاقبفر، تهران: توس.
جوادی آملی، عبدالله (1378) ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء.
صدوق، محمدبنعلی (بیتا) التوحید، تحقیق سیدهاشم حسینی تهرانی، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
فایدئی، اکبر (1393) «مسئله جبر و اختیار و راه حل ابتکاری ملاصدرا»، خردنامه صدرا، شمارة 76.
کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق) الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391) پرسشها و پاسخها، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).
ملاصدرا (1381الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه¬نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382ب) الحكمة المتعالیة فى الأسفار الأربعة، ج9، تصحيح و تحقیق رضا اكبريان، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحكمة المتعالیة فى الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحكمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389الف) مجموعه رسائل فلسفى، ج2، تصحیح گروه مصححین، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ب) تفسیر القرآن الکریم، ج3، تصحیح و تحقیق محسن بیدارفر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ج) اسرار الآیات و انوار البینات، تصحیح محمدعلی جاودان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.