جایگاه روش شهودی در فلسفۀ اسلامی
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه فلسفه و حکمت اسلامی
رسول نادری
1
(دانش آموخته سطح 4 حوزه علمیه قم، قم، ایران)
کلید واژه: روش عقلی, روش شهودی, ملاصدرا, ابن‌سینا, شیخ‌اشراق, مقام گردآوری, مقام داوری,
چکیده مقاله :
فلسفۀ اسلامی دانشی است که هویت اصلیش، استفاده از برهان و روش است، اما مراجعه به متون فلسفی در سنت اسلامی از کاربرد و اصالت‌دهی به روش شهودی نیز حکایت دارد. مراد از روش شهودی، انتفاع از شهود و مکاشفه و کشف عرفانی برای رسیدن به شناخت یقینی است. روش شهودی در هر سه مکتب اصلی فلسفۀ اسلامی مورد توجه بوده، اما بهره¬وری از این روش، در حکمت متعالیه سامان یافته است. ملاصدرا در عین پایبندی بر روش عقلی، از روش شهودی نیز بهره¬های بسیار برده است. این کاربردها را میتوان در دو مقام: گردآوری و داوری، دسته‌بندی نمود. فلاسفۀ مسلمان در مقام گردآوری، از روش شهودی برای تبیین مسائل فلسفی جدید و نیز ارائۀ تصویری صحیح از برخی مسائل فلسفی استفاده کرده، و در مقام داوری، برای کشف حد وسط، کشف مغالطه و بازسازی برهان و اصلاح نتیجه و بعنوان مؤیدی بر استدلالهای عقلی، از شهود بهره گرفته¬اند.
Islamic philosophy is mainly identified by its use of demonstration and method. However, a study of philosophical texts in Islamic tradition indicates that the intuitive method holds an important place in this field. This method employs gnostic intuition and unveiling in order to attain certain knowledge. The intuitive method was used in all the three major schools of Islamic philosophy; nevertheless, it was employed systematically and in an organized fashion for the first time in the Transcendent Philosophy. While emphasizing the use of rational method, Mullā Ṣadrā has also benefitted from the intuitive method to a large extent. The functions of this method are employed in two contexts: discovery and justification. In the context of discovery, Muslim philosophers have utilized the intuitive method to explain new philosophical problems and present a correct picture of some philosophical issues. In the context of justification, they have used it to discover middle terms, unveil fallacies, reconstruct demonstration, amend conclusions, and demonstrate rational arguments.
ابن‌سینا (1375) الاشارات و التنبیهات، بهمراه شرح خواجه نصیرالدین طوسی، قم: نشر البلاغه.
امینی‌نژاد و همکاران (1390) مبانی و فلسفه عرفان نظری، قم: مؤسسۀ امام خمینی(ره).
جوادی آملی، عبدالله (1382) رحیق مختوم (شرح حکمة المتعالیة)، قم: اسراء.
دیباجی، محمدعلی (1387) «روش¬شناسی حکمت اشراق»، حکمت و فلسفه، شمارۀ 16، ص132ـ 115.
رازی، قطب‌الدین (1384) تحریر القواعد المنطقیة فى شرح الرسالة الشمسیة، قم: بیدار.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1372) مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، تصحیح هانری کربن، حسین نصر و نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیروانی، علی (1388) «امکان فلسفه شهودی»، خردنامه صدرا، شمارۀ 55، ص20ـ4.
عبودیت، عبدالرسول (1382) «آیا فلسفه اسلامی داریم؟»، معرفت فلسفی، شمارۀ 1و2، ص42ـ27.
عبودیت، عبدالرسول (1385) درآمدی به نظام حکمت صدرایی، قم: سمت و مؤسسه امام خمینی(ره).
فرامرز قراملکی، احد (1388) روش¬شناسی فلسفه ملاصدرا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1371) عارف و عارف‌نمایان، ترجمه کسر اصنام الجاهلیه، ترجمۀ محسن بیدارفر، تهران: الزهرا.
ملاصدرا (1380الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج7، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1380ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج2، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381الف) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج5، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج4، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389الف) رسالۀ فی شواهد الربوبیة، تصحیح و تحقیق حامد ناجی اصفهانی، در مجموعه رسائل فلسفی، ج1، تهران: بنیاد حكمت اسلامی صدرا، ص429ـ345.
ملاصدرا (1389ب) اسرار الآیات و أنوار البینات، تصحیح محمدعلی جاودان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391الف) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391ب) المشاعر، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، در مجموعه رسائل فلسفی، ج4، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1392) تعلیقه بر حکمة الاشراق، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
همایونی، علویه (1367) ترجمه اسرار الآیات، اصفهان: علویه همایونی.
یزدان¬پناه، یدالله (1395) آموزش حکمت اشراق، تحقیق و نگارش علی امینی‌نژاد، قم: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
یزدان¬پناه، یدالله (1397) تأملاتی در فلسفه فلسفه اسلامی، قم: کتاب فردا.