ملاصدرا و نقش کمال‌خواهی در پیدایش نظام تمدنی مطلوب
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
علی مستاجران گورتانی
1
(دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)
مهدی گنجور
2
(دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران )
مهدی امامی جمعه
3
(استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)
کلید واژه: زیست تمدنی, انسان, حکمت, کمال‌خواهی, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
کمال‌خواهی یکی از شاخصه¬ها و اصول مهم در پیدایش نظام تمدنی مطلوب بشمار میرود. ملاصدرا با تکیه بر حقیقت انسانی ـ که متشکل از ظاهر و باطن است ـ بدنبال ترسیم نظامی اجتماعی بر اساس قابلیتهای وجودی انسان است، زیرا انسان بلحاظ فطرت خود، به مدنیت گرایش دارد و مقاصد دنیایی و آخرتی او، تنها در بستر یک نظام تمدنی برآورده میشود. مسئلۀ پژوهش حاضر، ارائۀ طرحی در راستای پیدایش و تقویت نظام تمدنی، با تکیه بر سه اصل برگرفته از دیدگاه ملاصدراست. اصل اول، بررسی خاستگاه کمال‌خواهی و تأثیر آن در زیست اجتماعی؛ اصل دوم، مسئلۀ قنیه و قانون که دو عنصر زمینه‌ساز پیدایش نظام تمدنی هستند؛ اصل سوم، شناسایی و پیشنهاد راهکارهای حِکمی برای برون‌رفت از بحرانهای تمدنی. هدف از بررسی این اصول، توجه به قابلیتها و ظرفیتهای ساحت انسانی است و اینکه، چگونه انسانِ کمال‌خواه، توانایی وصول به اهداف عالی را پیدا میکند. یافته¬های این پژوهش نشان میدهد که حکمت ¬متعالیه از یکسو، با توجه به ساحتهای وجودی انسان و ظرفیتهای نظام تمدنی، بدنبال طرح و برنامه‌ریزی برای بهبود نظام تمدنی است و از سوی دیگر، با تکیه بر سامان‌بخشی تسخیرهای انسان در طبیعت بپشتوانۀ علم و قدرت و خلاقیت، میتواند الگویی مناسب برای آبادانی زیست تمدنی ترسیم نماید.
Perfection-seeking is one of the important features and principles in the development of an optimal civilizational system. Relying on the human truth, which consists of appearance and innermost, Mullā Ṣadrā aims to portray a social system based on Man’s ontological potentials. The reason is that human beings, due to their primordial nature, are in pursuit of civil life, and their worldly and otherworldly goals can only be achieved in the context of a civilizational system. The purpose of the present study is to present a plan in relation to the development and reinforcement of a civilizational system relying on three principles that originate in Sadrian philosophy. The first deals with the origin of perfection-seeking and its effect on social life. The second is related to the issue of property and law, which pave the context for the rise of a civilizational system. The third principle pertains to the identification and suggestion of philosophical strategies for resolving civilizational crises. The purpose of examining these principles is to pay attention to human capabilities and potentials and discover how a perfection-seeking human develops the ability to attain supreme goals. The findings of this study indicate that the Transcendent philosophy, on the one hand, seeks to introduce a plan and program for optimizing the civilizational system through paying attention to Man’s ontological levels and potentials of a civilizational system. On the other hand, it can provide a desirable model for the flourishing of civilizational life through organizing Man’s achievements in nature in the light of science, power, and creativity.
قرآن کریم.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1388) ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.
ابن‌سینا (1408ق) الاشارات و التنبیهات، تهران: نشر کتاب.
اکبریان، رضا (1388) جایگاه انسان در حکمت متعالیه، تهران: علم.
جوادی آملی، عبدالله (1387) چالشهای حکمت متعالیه در مسئله سیاست، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حسنی، ابوالحسن (1390) حکمت سیاسی متعالیه، تهران: پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
حسینی شاه‌عبدالعظیمی، سیدحسین (1363) تفسیر اثنی عشری، تهران: بیجا.
خانی، ابراهیم؛ همایون، محمدهادی (1392) «تبیین حقیقت تمدن بر اساس مبانی فلسفه و عرفان اسلامی»، پژوهش دین و ارتباطات، شمارۀ 2، ص185ـ161.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412) مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار الشامیه.
سبزواری، ملاهادی (1390) تعلیقات الشواهد الربوبیه، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1402ق) المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل‌بن حسن (1402ق) جوامع الجامع، تحقیق ابوالقاسم گرجی، قم: نشر اسلامی.
فارابی، ابونصر محمد (1364) احصاء العلوم، ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی، ابونصر محمد (1413ق) التنبیه علی سبیل السعادة، بیروت: دار المناهل.
فیرحی، داوود (1385) قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نشر نی.
فیرحی، داوود (1400) مفهوم قانون در ایران معاصر، تهران: نشر نی.
قشیری، ابوالقاسم (1388) «انسان در جستجوی کمال»، معرفت، شمارة 147، ص92ـ59.
کریمی، محمدکاظم (1393) «رویکردهای سیاسی اجتماعی در فلسفۀ ملاصدرا»، سیاست متعالیه، شمارۀ 5، ص 102ـ83.
کوشا، غلام‌حیدر (1395) «هستی‌شناسی اجتماعی در حکمت صدرایی»، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شمارة 5، ص82ـ61.
لک‌زایی، شریف (1392) «فرد و جامعه در حکمت سیاسی متعالیه»، سیاست متعالیه، شمارۀ3، ص43ـ25.
لک‌زایی، شریف (1395) فلسفه سیاسی صدرالمتألهین، قم: بوستان کتاب.
لک‌زایی، نجف (1381) اندیشه سیاسی صدرالمتألهین، قم: بوستان کتاب.
معلوف، لویس (1380) المنجد فی اللغة، ترجمۀ احمد سیاح، تهران: اسلام.
ملاصدرا (1380) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج7، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1384) شرح الاصول الکافی، ج1، تصحیح و تحقیق رضا استادی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1385) شرح الاصول الکافی، ج2، تصحیح و تحقیق سیدمهدی رجایی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1387) شرح الاصول الکافی، ج5، تصحیح و تحقیق سبحانعلی کوشا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389الف)تفسیر القرآن الکریم، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ب) أسرار الآیات و أنوار البینات، تصحیح و تحقیق محمدعلی جاودان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1390) اکسیر العارفین فی معرفة طریق الحق و الیقین، تصحیح، تحقیق و ترجمه سیدیحیی یثربی، در مجموعه رسائل فلسفی، ج3، تهران: بنیاد حكمت اسلامی صدرا، ص308ـ1.
ملاصدرا (1391الف) الشواهد الربوبیة فی مناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391ب) المظاهر الإلهیة فی اسرار علوم الکمالیة، تصحیح و تحقیق سیدمحمد خامنه¬ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نجفی، حبیب‌الله (1398) «تأثیر مبانی هستی‌شناختی وحیانی در طراحی مدینه فاضله صدرایی»، پژوهشهای هستی‌شناختی، شمارۀ 15، ص182ـ163.
یوسفی‌راد، مرتضی (1387) مفهوم شناسی فلسفه سیاسی مشاء، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.