مقایسه رابطه نفس و بدن از دید رفتارگرایی فلسفی و ملاصدرا
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
نعیمه نجمی نژاد
1
( دانش پژوه سطح 4 حکمت متعالیه، جامعه الزهرا(س)، قم، ایران)
مرتضی رضایی
2
(استادیار گروه فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران)
کلید واژه: نفس, ذهن, بدن, رفتارگرايي, رابطة نفس و بدن, تجرد نفس, تركيب اتحادي, حركت جوهري اشتدادي, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
بحث از رابطة نفس و بدن همواره از مسائل چالش‌برانگيز بوده است. مهمترين مشكل در اين بحث، چگونگي رابطة نفس «بمثابه وجودي مجرد» با بدن «بمثابه وجودي مادي» است. بسياري از انديشمندان براي پاسخ به اين مسئله، نظرياتي ارائه كرده‌اند. در پژوهش حاضر، با روش توصيفي ـ تحليلي، به بررسي و مقايسة ديدگاه رفتارگرايي ـ كه يكي از نظريات مهم در فلسفه» ذهن است‌‌ـ با ديدگاه ملاصدرا بعنوان برجسته‌ترين فيلسوف اسلامي، پرداخته شده است. نتيجه اينست كه هم رفتارگرايان و هم ملاصدرا در شمار يگانه‌انگاران نفس(ذهن) و بدن جاي دارند، با اين تفاوت كه از نظر رفتارگرايان، نفـس و حـالات نفـساني چيزي جز رفتـار بيرونـي انـسان نيست؛ در واقع، در اين رويكرد تجرد نفس و حالات غيرمادي آن انكار ميشود. اما ملاصدرا با استفاده از مباني خاص خود، از جمله حركت جوهري اشتدادي و جسمانيةالحدوث‌‌بودن نفس، رابطة نفس و بدن را از نوع تركيب اتحادي ميداند. در نگاه او، نفس در عين اينكه جوهري واحد است، بدليل اشتمال بر مراتب گوناگون، هم از مرتبة ماديت و جسمانيت و هم از مراتب تجرد ـ اعم از تجرد مثالي و عقلي ـ برخوردار است. بعبارت ديگر، يك حقيقت واحد متصل است كه در مراتب پايين، بدن و در مراتب بالا، نفس است.
The discussion of the relationship between the soul and body has always been a challenging problem. The most important problem with this discussion is the quality of the relationship between the soul as an immaterial existence with the body as a material existence. Many thinkers have presented some theories in response to this problem. Following a descriptive-analytic approach, the present study examines and compares behaviorism, which provides some of the important theories in the philosophy of the mind, with the view of Mullā Ṣadrā as the most prominent Islamic Philosopher. The findings of the study indicate that both behaviorist and Mullā Ṣadrā believe in the oneness of the soul and body. However, behaviorists conceive of the soul and mental states as nothing but external human behavior. This approach in fact rejects the immateriality of the soul and its mental states, while Mullā Ṣadrā considers the relationship between the body and the soul as integration through unification based on some of his own principles including the graded trans-substantial motion and the soul’s corporeal origination. In his view, the soul, while being a single substance, enjoys both a material and corporeal level and different levels of immateriality – including Ideal and rational types – because of its graded nature. In other words, there is a single conjunctive truth that appears in the form of the body at lower levels and as the soul at higher levels.
ابن سينا (1379) النجاة، تهران: دانشگاه تهران.
ابن سينا (1404ق) الالهيات من الشفاء، قم: كتابخانة آيت‌الله مرعشي نجفي.
ابن سينا (1417ق) النفس من كتاب الشفاء، تحقيق حسن حسن‌زاده آملي، قم: مكتب الاعلام الاسلامي.
اكبري، رضا (1382) جاودانگي، قم: بوستان كتاب.
ايزدي، محسن (1394) فلسفه معاصر غرب (فلسفة ذهن)، قم: معارف.
برن، آلكس (1381) رفتارگرايي، ترجمة امير ديواني، تهران: طه.
بلاك، ند (1393) نظرية كاركردگرايي در فلسفة ذهن (مجموعه مقالات)، ترجمة ياسر پور اسماعيل، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
ترال، تيموتي جي؛ پرينستين، ميچل جي (1398) روان شناسي باليني فيرس، ترجمة مهرداد فيروزبخت، تهران: رشد.
خاتمي، محمود (1387) فلسفة ذهن، تهران: علم.
دكارت، رنه (1364) اصول فلسفه، ترجمة منوچهر صانعي دره بيدي، تهران: آگاه.
دكارت، رنه (1369) تأملات در فلسفه اولي، ترجمة احمد احمدي، تهران: مركز نشر دانشگاهي.
دكارت، رنه (1373) رسالة گفتار در روش، ترجمه محمدعلي فروغي، تهران: زوار.
دكارت، رنه (1376) فلسفة دكارت، ترجمة منوچهر صانعي دره بيدي، تهران: الهدي.
دكارت، رنه (1386) اعتراضات و پاسخها، ترجمه علي افضلي، تهران: علمي و فرهنگي.
ريونزكرافت، ايان (1387) فلسفة ذهن، ترجمة حسين شيخ‌رضايي، تهران: هرمس.
سهروردي (1375) مجموعة مصنفات شيخ اشراق، تهران: موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي.
شولتز، دوان پي. ؛ شولتز، سيدني الن (1399) تاريخ روانشناسي نوين، ترجمة علي اكبر سيف و ديگران، تهران: دوران.
صبوحي، علي؛ همتي مقدم، احمدرضا (1391) نظريه‌هاي مادي‌انگارانه ذهن (بررسي و نقد نظريه‌هاي فيزيكاليستي در فلسفه ذهن)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
عبوديت، عبدالرسول (1393) درآمدي بر نظام حكمت صدرائي، تهران: سمت.
فيست، جس (1399) نظريه‌هاي شخصيت، ترجمة يحيي سيد محمدي، تهران: روان.
كرين، ويليام (1398) نظريه‌هاي رشد (مفاهيم و كاربردها)، ترجمة غلامرضا خوينژاد و عليرضا رجايي، تهران: رشد.
لو، جاناتان (1392) مقدمهاي بر فلسفه ذهن، ترجمة امير غلامي، تهران: نشر مركز.
مسلين، كيت (1388) درآمدي به فلسفة ذهن، ترجمه مهدي ذاكري، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
مطهري، مرتضي (بيتا)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1302) مجموعة الرسائل التسعة، قم: مصطفوي.
ملاصدرا (1361) العرشية، تهران: مولي.
ملاصدرا (1363) المشاعر، تهران: طهوري.
ملاصدرا (1381) المبدأ و المعاد، تصحيح و تحقيق محمد ذبيحي و جعفر شانظري، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1382) شرح و تعليقه صدرالمتألهين بر الهيات شفا، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1387) سه رساله فلسفي، قم: دفتر تبليغات اسلامي.
ملاصدرا (1389) مجموعة رسائل فلسفي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1392) تعليقات صدرالمتألهين بر حكمة الاشراق، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.