شبهات فخررازي بر قانون عليت و پاسخ به آنها بر اساس مباني حكمت متعاليه
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه فلسفه و حکمت اسلامی
حسين عشاقي
1
(دانشيار پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، تهران، ايران)
کلید واژه: قانون عليت, انكار عليت, شبهات عليت, حكمت متعاليه,
چکیده مقاله :
فخررازي، از متكلمان برجستة اشعري، در كتاب المطالب العالية من العلم الالهي هيجده شبهه را بر قانون عليت وارد كرده است. او اين شبهات را بنقل از ديگران مطرح كرده اما بنظر ميرسد شبهه‌‌كننده، خود او باشد. برخي از اين شبهات را محقق لاهيجي در كتاب شوارق الالهام آورده و پاسخ داده، ولي اكثر آنها بدون پاسخ مانده‌اند. در مقالة حاضر ما پانزده شبهه از اين شبهات را كه اهميت بيشتري دارند، نقل و پاسخهاي ديگران به آنها را ذكر ميكنيم. از آنجا كه اكثر اين شبهات پاسخ داده نشده‌اند، درحاليكه ميتوان آنها را بر اساس حكمت متعاليه صدرايي پاسخ داد، ما آنها را با تلخيص عبارات فخر رازي آورده و سپس بر اساس نكات پذيرفته و اثبات شده در حكمت متعاليه، پاسخ ميدهيم. برخي از اين شبهات نيز بر اساس رويكردهاي سه‌گانة، مشائي، اشراقي و متعاليه قابل حل نيستند و بايد آنها را با مباني عرفاني پاسخ داد.
Fakhr al-Dīn Rāzī, one of the prominent Ash‘arī mutikallimun, has raised 18 objections against the law of causality in his al-Maṭālib al-‘alīyah min al-‘ilm al-ilāhī. He has quoted these objections from others; however, it seems that he has raised them himself. Muḥaqiq Lāḥijī has responded to some of these objections in his Shawāriq al-ilhām. Nevertheless, most of them have remained unanswered. In the present paper, the author has referred to 15 of the most important questions and provided others’ responses to them. Most of these objections have not been answered while they can be based on the Transcendent Philosophy. Therefore, the author has provided a summary of Fakhr al-Dīn Rāzī’s words and then tried to answer them relying on the principles of Sadrian Transcendent Philosophy. Some of these objections cannot be answered based on any of the principles of Peripatetic, Illuminationist, and Transcendent Philosophies and should be answered based on gnostic principles.
ابن‌عربي، محي‌الدين (بي‌تا) الفتوحات المكية، بيروت: دار صادر.
رازي، فخرالدين (1407ق) المطالب العالية من العلم الالهي، بيروت: دار الكتاب العربي.
لاهيجي، عبد‌الرزاق (1425ق) شوارق الالهام في شرح تجريد الكلام، قم: مؤسسه امام صادق.
ملاصدرا (1380) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج2، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج3، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.