واکاوی کیفیت انتزاع مفاهیم فلسفی بر اساس مبانی حکمت متعالیه
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
مجتبی رحمانیان کوشککی
1
(دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران )
محسن حیدری
2
(دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران)
سيدمحمد موسوي
3
(دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران)
کلید واژه: معقول ثانی فلسفی, مفاهیم فلسفی, ادراک حسی, ذهن, حکمت متعالیه, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
دیدگاه مشهور اینست که مفاهیم فلسفی‌یی مانند وجود، وحدت، علیت و ضرورت، هیچگونه مابازائی در خارج ندارند و حتی بفرض اینکه این مفاهیم در خارج مابازاء داشته باشند نیز انسان توان درک آنها را ندارد، زیرا مواجهة انسانها با دنیای محسوسات از طریق حواس است و حواس نیز تنها توان درک کیفیات محسوس اشیاء را دارند و حتی قادر به درک تمام عوارض هم نیستند. با پذیرش این‌دو مطلب، راه انتزاع مفاهیم فلسفی از واقعیات محسوس خارجی بطورکلی بسته بنظر میرسد. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، بر اساس برخی از مبانی حکمت متعالیه ـ‌ازجمله تقرر و ثبوت مفاهیم فلسفی در خارج، نحوۀ وجود نفس و کیفیت ادراک آن‌ـ درصدد اثبات این مطلب است که مفاهیم فلسفی، مستقیم و بدون واسطه از خارج و از دل ادراکات حسی بدست می آیند. اگرچه این نظریه در آثار صدرالمتألهین وجود ندارد اما مبانی فلسفی وی، زمینه و بستر چنین تبیینی را بخوبی فراهم میکند.
The common view is that philosophical concepts, such as existence, unity, causality, and necessity, have no objective existence and, even if they have, Man is not capable of perceiving them. This is because Man’s encounter with the world of sensibles is through the senses, which can only perceive sensible qualities of objects and are not even capable of perceiving all accidents. Based on these two points, the abstraction of philosophical concepts from external sensible realities seems to be totally impossible. Following a descriptive-analytic method and based on some of the principles of the Transcendent Philosophy, including the subsistence and affirmation of philosophical concepts in the outside and the quality of the existence of the soul and the quality of perceiving it, this study is intended to demonstrate that philosophical concepts are attained directly and without any intermediary from the heart of sensory perceptions. Although this theory does not exist in Mullā Ṣadrā’s works, his philosophical principles fittingly provide the context for such an explanation.
قرآن کریم.
ابن‌سینا (1383) رسالة النفس، همدان: دانشگاه بوعلی.
ابن‌سینا (1404ق) طبیعیات من کتاب الشفاء، تحقیق سعید زاید و...، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
جوادی آملی، عبدالله (1379) تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم: اسراء.
حلی، حسن بن یوسف (1413ق) کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
سبزواری، ملاهادی (1369) شرح المنظومة، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1373) حکمة الاشراق، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1396ق) مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق) المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1430ق) نهایة الحکمة، تصحیح عباسعلی زارعی، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
کاپلستون، فردریک چارلز (1391) تاریخ فلسفه، تهران: علمی و فرهنگی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393) تعلیقه بر نهایة الحکمة، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1386) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1375) مجموعه رسائل فلسفی، تهران: حکمت.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، 3 و 8، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) شرح أصول الكافی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقيقات فرهنگى.
یزدان‌پناه، سیدیدالله (1391) گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهروردی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
یزدان‌پناه، سیدیدالله (1396) فلسفۀ فلسفه اسلامی، قم: کتاب فردا.