مبانی شعورمندی هستی در حکمت متعالیه و آثار آن در توسعة پایدار محیط‌زیست
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
لیلا نیکویی نژاد
1
(دانش آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران)
احمد شه‌گلی
2
(استادیار مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران)
کلید واژه: توسعـة پایـدار, محیط‌زیست, شعورمندی هستی, طبیعت, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
بحران محیط‌زیست در دو قرن اخیر از مهمترین مسائلی بوده که گریبانگیر جامعۀ بشری شده و خطر تخریب و سلب حیات انسانی را بدنبال داشته است. بنابرین انسان باید در پی راهی باشد که رفتارهای نادرست و گاه غیراخلاقی در این زمینه را کنترل کند. ملاصدرا معتقد است طبیعت، اشیاء و جمادات نیز از علم و شعور برخوردارند، بنابرین رویکرد حکمت متعالیه به طبیعت، رویکردی قدسی است. بهمین دلیل، در این جستار، با محور قرار دادن منابع دست اول ملاصدرا، بکمک تحلیل و تبیین عقلانی، سعی کرده‌ایم باورهای اخلاقی را برای رسیدن به توسعة پایدار در زمینة محیط‌زیست تقویت کرده و مبنای فلسفی‌ـ‌الهی آنها را برجسته نماییم. در پایان پژوهش این نتیجه حاصل شد که بازخوانی و کنکاش در منابع و معارف پر نغز حکمت متعالیه که تفسیر فلسفی جامعی با پشتوانة آیات و روایات، ارائه میکند، از این ظرفیت برخوردار است که بتوان بر اساس اصولی همچون اصالت وجود، تشکیک وجود، سنخیت علت و معلول و مظهریت طبیعت برای سایر عوالم برتر از خود، حرمت و کرامت ازدست‌رفتة طبیعت را که بر مبنای نگاه مقدس‌مآبانة ادیان و مکاتب فلسفی اتخاذ شده از آنها بدست آمده بود، به آن برگرداند و از نابودی طبیعت و بتبع آن حیات بشری، جلوگیری کرد.
The environmental crisis of the last two centuries is one of the most important problems threatening the human society and life. Accordingly, human beings should find a way to control the wrong and sometimes immoral acts that damage the environment. Mullā Ṣadrā believes that nature, objects, and inanimate bodies enjoy knowledge and intelligence; therefore, the Transcendent Philosophy follows a holy approach to nature. Accordingly, in this paper, the authors have tried to highlight the moral beliefs that could lead to sustainable development in the environment by emphasizing their divine-philosophical bases through resorting to firsthand sources by and on Mullā Ṣadrā and employing rational analysis and explanation. The findings of this study indicate that a scrutinizing rereading of the sources on the Transcendent Philosophy, which provides a comprehensive philosophical interpretation of various issues based on Qur’ānic verses and traditions, can contribute to protecting the environment. This is because, based on some principles such as the principiality of existence, gradedness of existence, commensurability of the cause and effect, and the nature’s being a manifestation of higher worlds, it is possible to regain the lost respect for nature and its dignity, which have been developed based on the holy perspective of religions and philosophical schools, and prevent the destruction of nature and, following it, the death of human life.
قرآن کریم.
ابن‌عربی، محیی‌الدین (1405ق) الفتوحات المکیه، تحقیق عثمان یحیی، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
افلاطون (1351) تیمائوس، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
بیدهندی، محمد؛ شیراوند، محسن (1394) «بررسی اخلاق زیست‌محیطی با پردازش نظریة گایا و قاعدة فلسفی بسیط الحقیقه»، انسان‌پژوهی دینی، شمارۀ 33، ص96ـ77.
جوادی آملی، عبدالله (1381) رحیق مختوم، ج2، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1386) رحیق مختوم، ج4 و 5، قم: اسراء.
حمیدی، امیرحسین و همکاران (1400) «جایگاه مصالح هوشمند بمنظور کاهش اثرات زیست‌محیطی و افزایش طول عمر ساختمان»، سومین همایش ملی مدیریت دانش و کسب وکارهای الکترونیکی با رویکرد اقتصاد مقاومتی، تهران.
رضایی، ابراهیم؛ شانظری، جعفر (1396) «بررسی و تحلیل نسبت انسان با طبیعت در فلسفۀ ملاصدرا»، پژوهشهای فلسفی‌کلامی، شمارۀ 73، ص24ـ6.
سروش، عبدالکریم (1384) فربه‌تر از ایدئولوژی، تهران: صراط.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق) نهایة الحکمة، تعلیق عباسعلی زارعی سبزواری، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
کاپلستون، فردریک (1375) تاریخ فلسفه ، ج1: یونان و روم، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی، تهران: سروش.
مصباح یزدی، محمدتقی (1375) دروس فلسفه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مطهری، مرتضی (1373) مقالات فلسفی، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1380) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج2 و 7، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج9، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج1، 3 و 8، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391) الشواهد الربوبية فى المناهج السلوكية، تصحيح و تحقیق سيد مصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1397) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج5، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1398) الحكمة المتعالية فى الأسفار الأربعة، ج6، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
یخکشی، علی (1381) شناخت، حفاظت و بهسازی محیط زیست، تهران: موسسه علمی‌ـ‌کاربردی جهاد کشاورزی.
Barbour, I. G. (1997). Religion and Science: Historical and Contemporary Issues. New York: HarperSanFrancisco.
Butterfield, H. (1965). The Origins of modern science. New York: HarperSanFrancisco
Potter, V. R. (1971). Bioethics, bridge to the future. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
Rifkin, J. (1989). Entropy: Into the greenhouse World. New York: Bantam Books.