«من» و معيار تشخيص آن از «غير» از منظر سهروردي، ملاصدرا، دكارت
محورهای موضوعی :
سکینه غریبی
1
*
,
سهراب حقیقت
2
,
منصور ایمانپور
3
1 - دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
2 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان تبریز، ایران
3 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان تبریز، ایران
کلید واژه: انسان, من, خودآگاهي, علم حضوري, سهروردي, ملاصدرا, دكارت,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر به بيان هويت و مصداق «من» و نيز ملاك تشخيص «منِ حقيقي» از غير، از ديدگاه سهروردي، ملاصدرا و دكارت پرداخته است. از نظر اين سه فيلسوف، «من» هويت ظاهر و خودپيدايي است كه انسان با علم حضوري بدان خودآگاهي مي‌يابد. مصداق منِ حقيقي نزد سهروردي نور مجرد است كه با ظهور دائمي ذات، از خودآگاهي مستمر برخوردار ميباشد. در فلسفة ملاصدرا، مصداق آن مرتبه‌يي از وجود است كه در بستر حركت جوهري دائماً متطور بوده و مملكتي ذومراتب است كه هويتي ثابت ندارد، و نزد دكارت بُعد مجردي است كه بنحو دائمي در حال انديشيدن است. بنابرين، در واقع هر سه فيلسوف «من» حقيقي را منِ مدرك، عالم و انديشنده ميدانند. ملاك تمييز منِ حقيقي نيز نزد آنها يكي است، زيرا سهروردي و ملاصدرا علم مستمر و عدم غفلت از خود را كه در واقع همان خودآگاهي است، ملاك تمييز منِ حقيقي ميدانند، اما ملاك دكارت وضوح و تمايز است كه بنظر ميرسد همان أمري است كه سهروردي و ملاصدرا آن را علم حضوري مستمر يا خودآگاهي مينامند. در نتيجه، ميتوان گفت كه ملاك تمايز «من حقيقي» از نظر هر سه فيلسوف يكسان است.
The present study discusses the identity and referent of “I” and the criterion for distinguishing “true I” from the other in the views of Suhrawardī, Mullā Ṣadrā, and Descartes. According to these three philosophers, “I” is the external and self-revealing identity that Man learns about through presential knowledge. The referent of true I in Suhrawardī’s view is immaterial light, which enjoys continuous self-awareness through the permanent manifestation of essence. In Mullā Ṣadrā’s philosophy, referent is a level of existence which is continually in a state of change in the cradle of the trans-substantial motion; it is a graded realm with no fixed identity. For Descartes, the referent is an immaterial dimension that is continually involved in a state of thinking. Therefore, all three philosophers believe that true “I” is in fact a perceptive, knowledgeable, and thinking “I”. The distinction criterion for true I is also the same for all of them. This is because Suhrawardī and Mullā Ṣadrā consider continuous knowledge and not neglecting the self, which is the same as self-awareness, to be the distinction criterion for true I. However, Descartes’ criterion is clarity and distinction, which seem to be the same thing that Suhrawardī and Mullā Ṣadrā call continuous presence or self-awareness. Hence, it seems that the distinction criterion for “true I” is the same in the view of all the three philosophers.
ابراهيمي ديناني، غلامحسين (1366) شعاع انديشه و شهود در انديشه سهروردی، تهران: حكمت.
ابن‌سينا (1371) المباحثات، مقدمه و تحقيق محسن بيدارفر، قم: بيدار.
ابن‌سينا (1375) الاشارات و التنبيهات، قم: البلاغة.
ابن‌سينا (1404) الشفا، قم: كتابخانة آيت‌الله مرعشي نجفي.
اسپينوزا (1395) شرح اصول فلسفۀ دكارت و تفكرات مابعدالطبيعی، ترجمه محسن جهانگيري، تهران: سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني (سمت).
اكبريان، رضا (1388) جايگاه انسان در حكمت متعاليه، تهران: علم.
حسن‌زاده آملي، حسن (1404) اتحاد عاقل به معقول، تهران: حكمت.
حسن‌زاده، صالح (1387) سير و تطور مفهوم خدا از دكارت تا نيچه، تهران: علم.
طوسي، خواجه نصيرالدين (1375) شرح الاشارات و التنبيهات، قم: البلاغة.
سهروردي (1375) مجموعه مصنفات، تحقيق‌هانري كربن، تهران: موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي.
سهروردي (1379) هياكل النور، تهران: نقطه.
شهرزوري، شمس‌الدين محمد (1372) شرح حكمةالاشراق، تهران: موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي.
ضياء شهابي، پرويز (1377) درآمدی پديدارشناسانه به فلسفه دكارت، تهران: هرمس.
ملاصدرا (1380) الحكمةالمتعالية فی الاسفار الاربعة، ج2، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1381الف) المبدأ و المعاد، ج1و2، تصحيح و تحقيق محمد ذبيحي و محمد شاه‌نظري تهران: بنياد حكمت صدرا.
ملاصدرا (1381ب) الحكمةالمتعالية فی الاسفار الاربعة، ج 5، تصحيح و تحقيق رضا محمدزاده، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1382الف) الحكمةالمتعالية فی الاسفار الاربعة، ج9، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1382ب) الشواهد الربوبيه فی المناهج السلوكيه، تصحيح و تحقيق سيدمصطفي محقق‌داماد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1382ج) شرح و تعليقه صدرالمتألهين بر الهيات شفا، ج1، تصحيح و تحقيق نجفقلي‌حبيبي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحكمةالمتعالية فی الاسفار الاربعة، ج1، تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحكمةالمتعالية فی الاسفار الاربعة، ج3، تصحيح و تحقيق مقصودمحمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383ج) الحكمةالمتعالية فی الاسفار الاربعة، ج8، تصحيح و تحقيق علي‌اكبر رشاد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389) اسرار الآيات و انوار البينات، تصحيح و تحقيق محمدعلي جاودان و سيدمحمدرضا احمدي‌بروجردي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
هروي، محمد شريف (1363) انواريه؛ شرح و ترجمه حكمةالاشراق، تهران: اميركبير.
هوسرل، ادموند، (1386) تأملات دكارتی، عبدالكريم رشيديان، تهران: ني.
يزدان‌پناه، سيديدالله (1396) حكمت اشراق، قم: جعفري، مركز تحقيق و توسعه علوم انساني.
Cottingham, John,(2005). The Cambridge Companion to Descartes, united states of America, Cambridge university press.
Cottingham, John (2008). Cartesian Reflections, Essays on Descartes’s Philosophy New York, Published in the United States by Oxford University Press Inc.
Descartes, Rene, (2002). The Principles of Philosophy, Rene Descartes, John Veitch, LL. D. 2002, blackmask online.
Descartes, Rene (2008). Meditations on First Philosophy, translated by Michael Moriarty, United States, Oxford University press.