حمل حقیقت و رقیقت از دیدگاه ملاصدرا و برخی از معاصران
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیههادی ایزانلو 1 * , رامین گلمکانی 2 , رسول پاداش‌پور 3
1 - دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران
3 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران
کلید واژه: ربط واجب و ممکن, حمل حقیقت و رقیقت, وحدت شخصی وجود, حکمت متعالیه, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
بحث حمل از مسائل مهم در فلسفه و منطق است. حمل بمعنای اتحاد میان موضوع و محمول است. از نظر ملاصدرا، ملاک اتحاد منحصر در وجود است؛ از همینرو، تلقی وی از دو حمل اولی ذاتی و شایع صناعی، با دیگران متفاوت است. این‌دو حمل در نظام حکمی ملاصدرا، برای بیان برخی مباحث وجودشناسی کارساز نبود و در تبیین رابطۀ بسیط حقیقی با ممکنات، باید از حملی استفاده نمود که سازگاری تامّ با مبانی حکمت متعالیه داشته باشد. بنابرین، صدرالمتألهین نوع سومی از حمل، موسوم به حمل «حقیقت و رقیقت» را مطرح نمود. در این نوع حمل، «حقیقت»، اصل و منشأ پیدایش و ظهور همۀ اشیاء و مظاهر است و اشیاء، «رقیقه»های آن «حقیقت» بشمار میروند. در این مقاله به ویژگیهای حمل حقیقت و رقیقت که آن را از دیگر اقسام حمل متمایز میسازد، خواهیم پرداخت. در ضمن، درصدد پاسخگویی به برخی پرسشها هستیم: آیا میتوان حمل حقیقت و رقیقت را قسم سومی از حمل دانست یا خیر؟ چنانکه برخی آن را زیر مجموعۀ حمل شایع صناعی دانسته‌اند. آیا بنا بر وحدت شخصی وجود، این حمل در صفات فعلی خداوند جریان دارد یا خیر؟ چنانکه عده‌یی این حمل را در صفات فعلی حق نامعتبر دانسته‌اند و به قسمی چهارم از حمل، با عنوان حمل ظاهر بر مظهر، قائل شده‌اند. سرانجام، در این نوشتار با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، با تبیین ویژگیهای حمل حقیقت و رقیقت، مشخص خواهیم کرد که این حمل، قسمی سوم از حمل است و در صفات فعلی حق‌تعالی نیز بنا بر وحدت شخصی وجود، جریان دارد.
The problem of predication is one of the important discussions in philosophy and logic. Predication means the union of the subject and the predicate. In Mullā Ṣadrā’s view, the criterion for union is limited to existence; therefore, his ideas of the two primary essential and common technical predications are different from those of others. These two predications were not efficient enough in explaining certain ontological discussions in Mullā Ṣadrā’s philosophical system. In fact, in clarifying the relationship between the real simple and possible things, he had to resort to a kind of predication that was in total conformity to the principles of the Transcendent Philosophy. Hence, he introduced a third kind of predication called the predication of ‘truth and defective, where ‘truth’ is the origin of the appearance of all things and manifestations, and things are the ‘defective manifestations’ of that ‘truth’. In this paper, the authors have examined the features of the predication of truth and defective that distinguish it from other types of predication. Meanwhile, they have tried to respond to some questions as follows: Can the truth and defective predication, which some thinkers view as a subcategory of the common technical predication, be considered a third type of predication? While some philosophers believe that this predication is invalid in relation to the active attributes of God and resort to a fourth kind of predication called the predication of apparent to manifestation, does this predication apply to such divine attributes based on the individual unity of existence? Finally, following a descriptive-analytic method and through explaining the characteristics of the predication of truth and defective, the writers demonstrate that this predication is a third type of predication that also applies to the active attributes of Almighty Truth in the light of the individual unity of existence.
قرآن کریم.
ابن‌سینا (1376) الإلهیات من کتاب الشفاء تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبليغات اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1395) رحیق مختوم، قم: اسراء.
حلی، حسن‌بن یوسف (1394) الجوهر النضید، قم: بیدار.
سبزواری، ملاهادی (1369) شرح المنظومة ، تحقیق و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سهروردی، یحیی‌بن حبش (1372) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1390) نهایةالحکمة، قم: موسسه امام خمینی.
عبودیت، عبدالرسول (1385) درآمدی به نظام حکمت صدرایی، قم: مؤسسۀ امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391) آموزش فلسفه، قم: مؤسسۀ امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1405ق) تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسه در راه حق.
مظفر، محمدرضا (1394) المنطق، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
ملاصدرا (1362) اللمعات المشرقیة فی الفنون المنطقیة، ترجمه و شرح عبدالمحسن مشکوه‌الدینی، تهران: آگاه.
ملاصدرا (1380) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج2: تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6: تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) شرح و تعلیقه بر الهیات شفا، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1: تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج4: تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ج) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3: تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391) مجموعه رسائل فلسفی، ج4، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
نبویان، محمدمهدی (1397) جستارهایی در فلسفه اسلامی، قم: حکمت اسلامی.