بررسی تطبيقي ديدگاه ملاصدرا و علامه‌طباطبايي دربارة متشابهات قرآن
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
داود صائمی
1
(استاديار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ايران)
کلید واژه: قرآن‌كريم, علامه طباطبايي, محکمات, متشابهات, تأویل, ظاهر, باطن, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
از نظر صدرالمتألهین و علامه طباطبایی، آیات قرآن ظاهري دارند و باطني، كه هنگام مواجهه با آیات متشابه باید به ظواهر آیات اصالت داد و از آن غافل نشد. از نظر هر دو اندیشمند، فهم متشابهات به افراد و ظرفیت و شايستگيشان بستگی دارد؛ بعبارت‌دیگر، فهم متشابهات امری نسبی است. بعقیدة آنها، راسخان در علم، تمام معنای متشابهات را ميدانند و در واقع برایشان متشابهی وجود ندارد. البته ملاصدرا بر اساس نظریة توحید خاصی، معتقد است مراتب هستی از عالی تا داني، همه بر یکدیگر ترتب وجودی دارند. بر همين اساس، او بر اين باور است كه بدون آنکه نیازی به تأویل آیات متشابه یا قول به تجسیم در باب ذات باریتعالی باشد، ميتوان بر مبنای اصول فلسفی ـ عرفانی دیدگاه توحید خاصی، ظواهر الفاظ آیات را حفظ نموده و همة آیات متشابه را بر ظاهر معنای آنها حمل کرد و لفظ متشابه را توسعة معنايي داد. اما علامه طباطبایی، قائل به ارجاع متشابهات به محکمات است و متشابهات را بر اساس محکمات تفسير ميکند. او به امكان و وجود تأویل برای تمام آیات قرآن، اعم از محکمات و متشابهات، معتقد است؛ متشابهات پس از ارجاع به محکمات، از تشابه خارج شده و محکم ميشوند. در این پژوهش، ديدگاه ملاصدرا بدلیل آنکه داراي مبنا بوده، نسبت به نظر علامه ترجیح داده شده است.
According to Mullā Ṣadrā and ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī, Qur’anic verses enjoy both exoteric and esoteric meanings. When dealing with ambiguous verses, one must focus on their exoteric meanings and not to ignore them. In the view of both philosophers, the understanding of ambiguous or metaphorical verses is relative and depends on individuals’ virtues and level of knowledge. They believe that knowledgeable people know the different meanings of ambiguous verses and, in fact, do not see any ambiguity there. However, based on the theory of specific oneness, Mullā Ṣadrā contends that all levels of being, from the highest to the lowest, enjoy existential hierarchy. Therefore, he maintains that, without needing to interpret ambiguous verses or the idea of incarnation regarding the essence of the Almighty, one can maintain the exoteric meaning of the verses based on the philosophical-gnostic principles of the specific oneness of being and interpret the meanings of ambiguous verses based on their surface meanings. In this way, the word “ambiguous” is semantically expanded. Nevertheless, ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī believes in referring ambiguities to clear definitions and interprets ambiguous verses based on clear ones. He acknowledges the possibility of interpretation of all Qur’anic verses, whether ambiguous and straight forward, and states that all ambiguous verses can be clarified by referring to unambiguous ones. In this study, the author sides with Mullā Ṣadrā’s view in comparison to ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī’s because he finds it of a more solid and principled basis.
قرآن كريم (ترجمه آيت‌الله مكارم شيرازي).
آشتياني، سيدجلال‌الدين (1387) «مقدمه رساله متشابهات القرآن» در ملاصدرا، سه رسالة فلسفي، قم: دفتر تبليغات اسلامي.
طباطبايي، سيدمحمد حسين (1417ق) الميزان في تفسير القرآن، قم: انتشارات اسلامي.
غروي نائيني، نهله؛ ميراحمدي سلوكرويي، عبدالله (1388) «تأويل قرآن در باور صدرالمتألهين»، خردنامه صدرا، شمارة58، ص 17ـ4.
غزالي، ابوحامد (بي‌تا) احياء علوم الدين، بيروت: دار الكتاب العربي.
فيض كاشاني، ملامحسن (1415ق) تفسير الصافي، تهران: الصدر.
ملاصدرا (1380) الحكمه المتعالية في الاسفار الاربعة، ج7، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتيح الغيب، تصحيح و تحقيق نجفقلي حبيبي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389الف) تفسير القرآن الكريم، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389ب) متشابهات القرآن (همراه اسرارالآيات و أنوارالبينات)، تصحيح و تحقيق سيدمحمدرضا احمدي بروجردي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1392) الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية، تصحيح و تحقيق سيدمصطفي محقق داماد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.