حدوث جسمانی نفس؛ بررسی و مقایسۀ دیدگاه شارحان ملاصدرا
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
ابراهیم مسلم پور انگرابی
1
(دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران )
سهراب حقیقت
2
(دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران)
منصور ايمانپور
3
(دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران)
کلید واژه: نفس, حدوث جسمانی, ملاصدرا, شارحان ملاصدرا,
چکیده مقاله :
ملاصدرا نفس را در مرحلۀ پیدایش، جسمانی و در مرحلۀ بقا، روحانی دانسته است. بعقیدۀ وی، مادۀ جسمانی با حرکت جوهری، بتدریج مراتب کمال را طی میکند تا به حد تجرد میرسد. این نظریه انقلابی در تاریخ فلسفۀ اسلامی محسوب میشد. با توجه به اهمیت موضوع، شارحان ملاصدرا نیز نسبت به شرح و تبیین جسمانیةالحدوث بودن نفس از منظر ملاصدرا، اهتمام ویژه نموده‌اند و هر¬یک با ¬توجه به نگرش و دریافت خودشان از موضوع، به شرح و تبیین این نظریه پرداخته‌اند و همواره اختلاف‌نظرهایی با یکدیگر داشته‌اند. بطور کلی، در تشریح معنا و ماهیت حدوث جسمانی نفس، شارحان آثار ملاصدرا را میتوان به سه دسته تقسیم کرد: بعضی منظور از جسمانی در این نظریه را جسم طبیعی دانسته‌اند، برخی جسمانی را چیزی که تعلق شدید به جسم دارد، تفسیر کرده‌اند، و گروهی، معنای عامی از جسمانیت را بکار برده‌اند که شامل جسم طبیعی و موجود مجرد، هر دو میشود. تشریح دیدگاههای این سه گروه و بتبع آن، روشن ساختن معنای حقیقی حدوث جسمانی نفس، با روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی، محور اصلی پژوهش حاضر است.
Mullā Ṣadrā considered the soul corporeal at the stage of origination and spiritual at the stage of survival. In his view, corporal matter gradually moves through the levels of perfection in the light of its trans-substantial motion until it reaches the level of immateriality. This was considered a revolutionary theory in the history of Islamic philosophy. Given the significance of this problem, Mullā Ṣadrā’s commentators have paid particular attention to explaining the soul’s corporeal origination in Mullā Ṣadrā’s view; however, they have not always been unanimous in their ideas in this regard. Generally speaking, when explaining the meaning and nature of the corporeal origination of the soul, the commentators of Mullā Ṣadrā’s works can be divided into three groups: some of them believe that the word corporeal in this theory refers to the natural body; some others have interpreted it as something that bears a strong relation to the body, and the third group provides a general meaning for this word including both the natural body and immaterial existent. The main purpose of this study is to analyze and explain the views of these three groups and, thus, clarify the real meaning of the corporeal origination of the soul based on an analytic-descriptive method.
اردبیلی، سیدعبدالغنی (1381) تقریرات فلسفه امام خمینی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
انصاری شیرازی، یحیی (1387) دروس شرح منظومه، قم: بوستان کتاب.
آشتیانی، سید جلال‌الدین (1375) شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آشتیانی، سید جلال‌الدین (1378) شرح حال و آراء فلسفی ملاصدرا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آشتیانی، سید جلال‌الدین (1381) شرح بر زاد المسافر، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آملی، محمدتقی (1374) تعلیقه بر شرح منظومه، قم: دار التفسیر.
آملی، محمدتقی (1377) درر الفوائد، قم: اسماعیلیان.
جوادی آملی، عبدالله (1384) فطرت در قرآن، تحقیق محمدرضا مصطفی‌پور، قم: اسراء.
حجتی‌نیا، غلامحسین (1375) «شارحان و محشیان آثار ملاصدرا»، پژوهشهای اجتماعی اسلامی، شمارۀ 5، ص238ـ222.
حسن‌زاده آملی، حسن (1371) عیون مسائل النفس، تهران: امیرکبیر.
حسن‌زاده آملی، حسن (1375) رساله لقاء الله، ترجمۀ ابراهیم احمدیان، قم: قیام.
حسن‌زاده آملی، حسن (1381) دروس معرفت النفس، قم: الف لام میم.
رفیعی قزوینی، ابوالحسن (1409ق) مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، تصحیح و مقدمه غلامحسین رضانژاد، قم: الزهرا.
سبزواری، حاج ملاهادی (1360) شرح منظومه، مشهد: مركز نشر دانشگاهی.
سبزواری، حاج ملاهادی (1372) شرح الاسماء، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1416ق) نهایة الحکمة، قم: انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق) المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دار الاعلمی للمطبوعات.
مدرس زنوزی، علی (1378) مجموعه مصنفات، تصحیح محسن کدیور، تهران: اطلاعات.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393) شرح جلد هشتم اسفار، قم: مؤسسۀ امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1358) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1375) حرکت و زمان، تهران: حکمت.
ملاصدرا (1381) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج8، تصحیح و تحقیق علی اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.