تحلیلی از معراج پیامبر گرامی اسلام (ص) بر اساس مبانی فلسفی ابن‌سینا و ملاصدرا
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
مریم صمدیه
1
(استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران )
عبدالرزاق حسامي فر
2
(استاد گروه فلسفه، دانشگاه بين‌المللی امام‌خمينی(ره)، قزوین، ایران)
کلید واژه: معراج, جسم عقلی, جسم مثالی, جسم عنصری, ابن‌سینا, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
از نظر ابن‌سینا و ملاصدرا، معراج پیامبر(ص) واقعیت داشته و انکارکنندگان آن در زمرۀ کافران و گمراه‌شدگان از صراط مستقیم هستند. ابن‌سینا معتقد است معراج پیامبر(ص) جسمانی نبوده، چراکه جسم در یک لحظه نمیتواند مسافت بسیار زیاد را طی کند، بلکه عقلی و روحانی بوده است. ببیان دیگر، چون مسیر عروج پیامبر(ص) عوالم مجرده بوده است، نمیتوان این سیر را سیری جسمانی دانست. اما ملاصدرا با صراحت از جسمانی بودن کیفیت حضور پیامبر در معراج سخن میگوید. او قائل به جسمانی بودن حضور پیامبر در سیر آسمانی و همچنین جسمانی بودن اموری است که برای ایشان در شب معراج رخ داده است؛ البته جسمانی بودن آنها متناسب با عوالمی است که حضرت در آنها سیر کرده اند. ملاصدرا برای انسان قائل به سه نوع جسم است: عقلی، مثالی و عنصری. او سیر زمینی را از سنخ جسم عنصری و سیر آسمانی را از سنخ جسم مثالی و همچنین جسم عقلی میداند و معتقد است حضرت، متناسب با عوالمی که سیر میکردند، لباس جسمانیت به تن مینمودند. در این مقاله، مسئلۀ کیفیت حضور پیامبر در شب معراج و امور اخروی‌یی که برای ایشان در آن شب اتفاق افتاد، با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و بر اساس دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا بررسی و تحلیل میشود.
In the view of Ibn Sīnā and Mullā Ṣadrā, the Prophet’s ascension was an indisputable truth, and those who deny it are among unbelievers and deviators from the right path. Ibn Sīnā believes that the Prophet’s ascension was not corporeal because the body cannot traverse a very long distance in a moment. Thus, it was intellectual and spiritual. In other words, as the route of the Prophet’s ascension passed through immaterial worlds, one cannot consider this journey a corporeal one. However, Mullā Ṣadrā explicitly speaks of the corporeal quality of the Prophet’s presence in ascension. He believes in the corporeal presence of the Prophet (ṣ) in his heavenly journey as well as the corporeal nature of what happened to him in the night of ascension. Nevertheless, their corporeality is in proportion to the worlds in which the Prophet (ṣ) travelled. Mullā Ṣadrā considers three types of body for human beings: rational, Ideal, and elemental. He maintains that earthly journey is of the elemental type, and heavenly journey is of the Ideal and rational types. He also believes that the Prophet (ṣ) wore the corporeal attire in conformity with the worlds to and through which he travelled. This paper investigates and analyzes the quality of the Prophet’s presence in the night of ascension and the otherworldly things that happened to him during that night following a descriptive-analytic approach and based on the views of Ibn Sīnā and Mullā Ṣadrā.
قرآن کریم.
ابن‌سینا (1364) رساله اضحويه، مترجم نامعلوم، تصحيح و تحقیق حسين خديو جم، تهران: اطلاعات.
ابن‌سینا (1366) معراج‌نامه، به انضمام تحریر شمس‌الدین ابراهیم ابرقوهی، مقدمه، تصحیح و تعلیق نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
اسمعیلی، مسعود (1398) «بازخوانی نظریه تروح جسم انسان از دیدگاه ملاصدرا بمثابه راه‌حلی برای مسائل مربوط به آخرت»، پژوهشهای فلسفی‌ـ‌کلامی، سال 21، شمارۀ 2، ص142ـ117.
حسینی اردکانی، احمدبن‌محمد (1375) مرآت الاكوان (تحرير شرح هدايه ملاصدرای شيرازى)، مقدمه و تصحيح و تعليق عبدالله نورانى، تهران: ميراث مكتوب.
رسولی شربیانی، رضا؛ صمدیه، مریم (1397) «وجود مطلق ملاصدرا و حل تعارض میان دو فرقه مشبهه و منزهه»، دوفصلنامه حکمت صدرایی، سال هفتم، شمارۀ اول، ص80ـ71.
سبحانی، جعفر (1341) «نکاتی جالب از تاریخ اسلام: آیا معراج پیامبر جسمانی بوده؟»، درسهایی از مکتب اسلام، سال4، شمارۀ 11.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374) المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1373) ترجمه قرآن، قم: دارالقرآن الکریم.
مکارم شیرازی، ناصر (1374) تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ملاصدرا (1381الف) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) رسالۀ سه اصل، تصحیح و تحقیق سیدحسین نصر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1385) شرح الاصول الكافی، ج3، تصحيح و تحقیق محمود فاضل یزدی مطلق، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389الف) رسالة فی القضاء و القدر، تصحيح و تحقیق مهدی دهباشی، در مجموعه رسائل فلسفی، ج2، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا، ص510ـ327.
ملاصدرا (1389ب) اسرار الآيات و انوار البينات، تصحيح محمدعلي جاودان، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1391) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نجفی خمینی، محمدجواد (1389) تفسیر آسان، تهران: اسلامیه.