اعيان ثابته و جايگاه آن در علم پيشين الهي از ديدگاه ابن‌عربي و ملاصدرا
محورهای موضوعی : فیلسوفان و مکاتب تأثیرگذار بر حکمت متعالیهامیرحسین کیانی 1 , زهره حسینی خامنه‌ای 2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه وکلام اسلامی، واحد علوم تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران
2 - دانشجوی دکتری فلسفة تعليم و تربيت اسلامي، واحد علوم تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران
کلید واژه: اعيان ثابته, علم خداوند, ثابتات ازليه, ابن‌عربي, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
«اعيان ثابته» يكي از مهمترين اركان هستي‌شناسي ابن‌عربي است و پذيرش آن تأثير بسزايي در نوع نگاه به مسئلة علم خداوند دارد. «علم خداوند قبل از خلقت موجودات»، چالش مهمي است كه دستگاههاي معرفتي كلامي، فلسفي و عرفاني هركدام بنوبة خود تلاش كرده‌اند كه آن را تشريح و تبيين نمايند. معتزله و ابن‌عربي با قبول ثابتات ازليه، سعي كرده‌اند اين نزاع را پاسخ دهند. ديدگاه ابن‌عربي مخالفاني ميان فلاسفه دارد و يكي از آنها ملاصدراست كه در آثارش به ساختار اعيان ثابته بسيار تاخته است. اما با بررسي بيشتر و نگاه تطبيقي به اين پاسخ ميرسيم كه ملاصدرا با طرح نگاهي نو به مسئلة اعيان ثابته و بيان تقريري جديد از نگاه ابن‌عربي، تلاش ميكند مواردي را كه با دستگاه فلسفيش در تعارض است، حل كند. اين تحقيق با اشاره به نكات مطرح شده، اثبات ميكند كه ملاصدرا ديدگاه ابن‌عربي در مورد اعيان ثابته را پذيرفته و ميان نگاه ابن‌عربي و قول به ثبوت معدومات ـ‌كه ديدگاه معتزله است‌‌ـ تفاوت قائل است و نگاه اول را مطابق با كشفيات و مشاهدات خويش ميداند.
The notion of immutable archetypes is one of the most important pillars of Ibn ‘Arabī’s ontology, and its acceptance greatly influences one’s view of the problem of God’s knowledge. In fact, God’s knowledge prior to the creation of existents is an important challenge that various epistemological, kalāmi, philosophical, and gnostic systems have tried to analyze and explain each in its own way. The Mu‘tazilites and Ibn ‘Arabī have tried to solve this problem by accepting the existence of pre-eternal archetypes. However, some thinkers, such as Mullā Ṣadrā, have disagreed with Ibn ‘Arabī’s view. Mullā Ṣadrā has harshly criticized the structure of immutable archetypes in his works. Nevertheless, through a more detailed investigation and based on a comparative approach, it can be concluded that Mullā Ṣadrā has tried to solve the problems that are in contrast to his philosophical principles through presenting a new view of the problem of archetypes and providing a new interpretation of Ibn ‘Arabī’s standpoint. This study aims to demonstrate that Mullā Ṣadrā agrees with Ibn ‘Arabī’s view of immutable archetypes but differentiates between his view and the idea of the subsistence of non-existents, which is favored by the Mu‘tazilites. He also believes that the first view is in conformity with his own unveilings and intuitions.
ابن تركه، صائن الدين علي(1378) شرح فصوص الحكم، تحقيق محسن بيدارفر، قم: بيدار.
ابن‌عربي (1946) فصوص الحكم، قاهره: دارالاحياء الكتب العربيه.
ابن‌عربي (بي تا) الفتوحات المكيه، بيروت: دارالصادر.
افلوطين (1413) اثولوجيا، قم: بيدار.
ايرجي نيا، اعظم؛ حسني، زهرا (1397) «بررسي اعيان ثابته وصور مرتسمه همراه با نقد ايرادات ملاصدرا به صور مرتسمه» پژوهش‌هاي فلسفي وكلامي، ش 75، ص 152ـ135.
خراساني، شرف الدين (1367) «ابن عربي»، دايرةالمعارف بزرگ اسلامي، ج4، تهران: مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامي.
سمناني، عليرضا؛ مظاهري، عبدالرضا (1398) «جايگاه اعيان ثابته در هستي شناسي ابن عربي با تكيه بر آرا قيصري»، عرفان اسلامي، ش62، ص 123ـ114.
شجاري، مرتضي (1379) «اعيان ثابته از ديدگاه ابن عربي و ملاصدرا»، مقالات و بررسي‌ها، ش67: ص65ـ55.
فناري، شمس الدين محمد (2010) مصباح الأنس بين المعقول و المشهود، تصحيح عاصم ابراهيم الكيالي، بيروت: دار الكتب العلميه.
قونوي، صدرالدين (1381) ا؛عجاز البيان في تفسير أم القرآن، تصحيح سيد جلال الدين آشتياني، قم: دفتر تبليغات اسلامي.
قيصري، داود (1375) شرح فصوص الحكم، تصحيح سيد جلال الدين آشتياني، تهران: علمي فرهنگي.
قيصري، داود (1381) رسائل قيصري، تصحيح سيد جلال‌الدين آشتياني، تهران: مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران.
ملاصدرا (1380) الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، ج2، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1381) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، ج6، تصحيح و تحقيق احمد احمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
وفاييان، محمد حسين؛ ابراهيمي،حسن (1396) «بررسي تطبيقي علم پيشين الهي از منظر ملاصدرا و ابن عربي»، پژوهش‌هاي فلسفي وكلامي، ش73، ص 87ـ73.