کاربرد مبانی و اصول نفس‌شناسی ملاصدرا در تعلیم و تربیت
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
مهدی رضایی
1
(استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران)
کلید واژه: روانشناسي فلسفي, اصول تربيتي, تعليم و تربيت اسلامي, نفس, حركت جوهري اشتدادي, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
محور اساسي تعليم و تربيت و بطور خاص تعليم و تربيت اسلامي، نفس (روان) انسان است. در دانش تعليم و تربيت، بمنظور تربيت نفس و روان، مباني و اصولي حاكم است تا با بكارگيري آنها بتوان به اهداف از پيش تعيين‌شده دست يافت. با توجه به رويكرد ديني در اين پژوهش و نيز قابليتهاي حكمت متعالية صدرايي در اين زمينه، به شناسايي و كاربرد مباني و اصول تعليم و تربيت نفس بر اساس انديشه‌هاي فلسفي ملاصدرا پرداخته‌ايم. برخي از مباني مطرح‌شده عبارتند از: جوهر مجرد بودن نفس، جسمانيةالحدوث و روحانية‌البقا‌بودن نفس و حركت جوهري اشتدادي آن در مسير تكامل. همچنين در ذيل اين بحث، به اصول تربيتي استنتاج شده از مباني و اهداف پرداخته شده كه از آن جمله ميتوان به تدريج و تعالي مرتبتي، تحول‌گرايي و اصلاح و بازآفريني در فرايند تربيت نفس اشاره كرد. در اين نوشتار از روش آميختة توصيفي ـ تحليلي و استنتاجي، با بكارگيري منابع كتابخانه‌يي، در توصيف مفاهيم، تحليل و تبيين مسئله بهره جسته‌ايم. به‌اين‌ترتيب، با مراجعه به كتابهاي ملاصدرا (بويژه جلد هشتم و نهم اسفار اربعه) و برخي شارحان آثار وي، به استخراج مباني و استنتاج اصول تربيتي در راستاي تربيت نفس (روان) پرداخته شده است.
The basis of education, in general, and Islamic education, in particular, is the human soul (psyche). In order to educate the soul and psyche, there are some principles that are employed to achieve the predetermined goals and objectives. Given the religious approach of this study and the potentials of the Transcendent Philosophy in this regard, the author has tried to identify and examine the applications of the principles of educating the soul (psyche) based on Mullā Ṣadrā’s philosophical thoughts. Some of these principles include the substance of the soul’s immateriality, the corporeal origination and spiritual subsistence of the soul, and its graded trans-substantial motion in its process of development. Following this, he has dealt with the educational principles inferred from the mentioned principles and the purposes of this study, such as graded transcendence and graduation and transformationalism, reform, and recreation in the process of educating the soul (psyche). This study was conducted following a combination of descriptive-analytic and inferential methods while using library resources in order to describe the concepts and analyze and clarify the problem. The author has specifically referred to Mullā Ṣadrā’s books (particularly al-Asfār, VIII and IX) and the works of some of his commentators in order to extract and infer the related principles employed in the education of the soul.
قرآن كريم.
اتكينسون، ريتال ال و ديگران (1385) زمينه روانشناسي هيلگارد، ترجمه محمدتقي براهني و ديگران، تهران: رشد.
اعرافي، عليرضا و همكاران (1377) آراء دانشمندان مسلمان در تعليم و تربيت و مباني آن، ج1، تهران: سمت.
اكرمي، سيدكاظم (1390) مقدمه‌اي بر فلسفه تعليم و تربيت اسلامي، تهران: سمت.
باقري، خسرو (1383) نگاهي دوباره به تربيت اسلامي، تهران: مدرسه.
باقري، خسرو (1389) درآمدي بر فلسفه تعليم و تربيت جمهوري اسلامي ايران، تهران: علمي و فرهنگي.
بنتي، بلا. اچ. (1372) سيستمهاي آموزشي، ترجمة انور صمدي‌راد، تهران: دانشگاه علامه طباطبايي.
بهشتي، سعيد (1386) زمينه‌اي براي بازشناسي و نقادي فلسفه تعليم و تربيت در جهان غرب، تهران: اطلاعات.
بهشتي، سعيد (1389) تأملات فلسفي در تعليم و تربيت، تهران: سازمان تبليغات اسلامي.
بهشتي، محمد و همكاران (1380) آراء دانشمندان مسلمان در تعليم و تربيت و مباني آن، ج4، تهران: سمت.
دهخدا، علي‌اكبر (1372) لغت‌نامه دهخدا، ج13، تهران: دانشگاه تهران.
رضايي، مهدي (1394) تبيين انديشه‌هاي صدرالمتألهين شيرازي در حوزة روانشناسي فلسفي و استنتاج مدلولهاي تربيتي آن، رسالة دكتري دفاع شده در موسسة آموزشي و پژوهشي امامخميني (ره).
رهنمايي، سيداحمد (1394) «نقد و بررسي فلسفه تربيتي جان ديويي»، مطالعات تحول در علوم انساني، شمارة 4، ص182ـ141.
شريعتمداري، علي (1396) اصول و فلسفه تعليم و تربيت، تهران: اميركبير.
شعاري‌نژاد، علي‌اكبر (1393) فلسفه آموزش و پرورش، تهران: اميركبير.
عبوديت، عبدالرسول (1389) خطوط كلي حكمت متعاليه، قم: موسسة آموزشي و پژوهشي امامخميني (ره).
عبوديت، عبدالرسول (1391) درآمدي به نظام حكمت صدرايي، تهران: سمت.
علم الهدي، جميله (1382) تبيين تعليم و تربيت اسلامي و دلالتهاي آن در برنامه درسي با تأكيد بر آثار ملاصدرا، رساله دكتري دفاع شده در دانشگاه تربيت مدرس تهران.
علم الهدي، جميله (1388) نظرية اسلامي تعليم و تربيت، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
فياضي، غلامرضا (1389) علم‌النفس فلسفي، تحقيق و تدوين محمدتقي يوسفي، قم: موسسة آموزشي و پژوهشي امامخميني(ره).
گروه نويسندگان (1390الف) فلسفة تعليم و تربيت اسلامي، زير نظر محمدتقي مصباح يزدي، تهران: مدرسه.
گروه نويسندگان (1390ب) مباني نظري تحول بنيادين در نظام تعليم و تربيت رسمي و عمومي جمهوري اسلامي ايران، تهران: شوراي عالي انقلاب فرهنگي.
مصباح يزدي، محمدتقي (1394) شرح اسفار، تحقيق و نگارش محمدتقي سبحاني، قم: موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره).
ملاصدرا (1383) الحكمة المتعالية في الاسفار الاربعة، جلدهاي 3، 8 و 9، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1392) الشواهد الربوبيه في المناهج السلوكيه، تصحيح، تعليق و مقدمه سيد‌جلال‌الدين آشتياني، تهران: سروش.
ملكي، حسن (1382) برنامه‌ريزي درسي (راهنماي عمل)، مشهد: پيام انديشه.