علم الهی به جزئیات از دیدگاه ابن‌سینا و توماس آکوئینی
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه فلسفه و حکمت اسلامی
محمد محمودی
1
(دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران )
حسین کلباسی اشتری
2
(استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران)
کلید واژه: خداشناسی فلسفی, علم الهی, علم خدا به جزئیات, مکتب مشائی, ابن‌سینا, توماس آکوئینی,
چکیده مقاله :
این پرسش که «آیا خدا به جزئیات علم دارد؟» یکی از پرسشهای بنیادین در حوزۀ خداشناسی فلسفی است. برخی بدون توجه به واژة «خدا» که در تصور آن اختلاف‌نظر وجود دارد، درصدد اثبات یا انکار علم الهی به جزئیات برآمده‌اند. در سنت فلسفی یی که سخن از آن با افلاطون و ارسطو آغاز میشود و ابن‌سینا نیز در درون این سنت جای میگیرد، علم الهی به جزئیات انکار میگردد اما در چارچوب همین مکتب، توماس آکوئیناس در مقام يك متکلم، این علم را برای خدا اثبات میکند. از دیدگاه ابن‌سینا میان «ماهیت» و «وجود» بعنوان دو مرتبة مختلف از هستی، تفاوت بنیادین وجود دارد. واجب‌الوجود علت برای اعطاء وجود به ماهیات میباشد و به این دلیل نمیتواند ماهیات را در جزئیات آنها بشناسد، چرا که آنها مستقل از او، «وجود» ندارند؛ البته ابن‌سینا علم الهی به جزئیات را از طریق «وجودشان» انکار نكرده است. اما در تصور کلامی توماس از خدا، بمثابه خدای متشخص، انکار علم الهی به جزئیات، منجر به خلل در قدرت الهی میگردد. بعلاوه، در صورت انکار علم الهی به جزئیات، انسان که مخلوق خداست، در مرتبه‌يي بالاتر از خالق قرار میگیرد، زیرا میتواند جزئیات را بشناسد. آکوئیناس که در اینجا در قامت یک متکلم ظاهر شده، مرز میان فلسفه و الهیات را نادیده گرفته و در اعتراض به ابن‌سینا ميگويد کلیاتی مانند «حیوان» و «انسان» نمیتوانند ملاک تمایز یک جزئی مانند «سقراط»، از دیگران باشند. مقالۀ حاضر به تحلیل و تطبیق دیدگاه ایندو فیلسوف در مورد علم خدا به جزئیات میپردازد.
One of the fundamental questions in the field of philosophical theology is whether God has the knowledge of particulars. Some philosophers have tried to either demonstrate or deny the divine knowledge of particulars regardless of the term “God”, which is a controversial issue. In a philosophical tradition that began with Plato and Aristotle and was advocated by Ibn Sīnā, the divine knowledge of particulars is denied. However, within the framework of the same philosophical school, Thomas Aquinas, as a theologian, demonstrates this knowledge for God. In Ibn Sīnā’s view, there is a fundamental difference between quiddity and existence as two different levels of being. The Necessary Being is the cause of granting existence to quiddities and, thus, cannot know them in terms of their particulars, as they lack “existence” in separation from Him. However, Ibn Sīnā does not deny the divine knowledge of particulars through their “existence”. In Aquinas’ theological concept of God, as a personal God, the denial of the divine knowledge of particulars defaces the divine power. Moreover, in case of denying this Knowledge, Man, who is created by God, will be placed at a higher level than their Creator because they can gain the knowledge of particulars. Aquinas, who speaks as a theologian here, ignores the borderline between philosophy and theology and objects to Ibn Sīnā by stating that some universals such as “animal” and “human” cannot function as the distinctive features of a particular such as “Socrates” in comparison to others. The present paper provides a comparative analysis of the views of these two philosophers regarding God’s knowledge of particulars.
آکوئینی، توماس (1381) در باب هستی و ذات، ترجمة فروزان راسخی، تهران: نگاه معاصر.
ابن‌سینا (1363) المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل و با همکاری دانشگاه تهران.
ابن‌سینا (1382) اشارات و تنبیهات، ج1، ترجمۀ حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
ابن‌سینا (1387) الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا (1391) التعلیقات، تصحیح سیدحسین موسویان، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
ارسطو (1378الف) مابعدالطبیعه، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
ارسطو (1378ب) سماع طبیعی (فیزیک)، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
ایلخانی، محمد (1382) تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: نشر سمت.
ژیلسون، اتین (1378) عقل و وحی در قرون وسطی، ترجمۀ شهرام پازوکی، تهران: گرّوس.
Aquinas, Thomas (1954). Truth, Vol. 1, Translated By Robert W. Mulligan, S. J. 1994.
Aquinas, Thomas (1955). Summa Contra Gentiles, Book 1, Anton C. Pegis, New York: Doubleday.
Aquinas, Thomas (1963). Summa Theologica, Vol. 1, Gilby O. P., Cambridge: Cambridge University Press.
Aquinas, Thomas (1963). Summa Theologica, Vol. 2, Medermott O. P., Cambridge: Cambridge University Press.
Aquinas, Thomas (1964). Summa Theologica , Vol. 4, Thomas Gornall S. J., Cambridge: Cambridge University Press.
Aquinas, Thomas (1967). Summa Theologica, Vol. 8, Thomas Gilby O. P., Cambridge: Cambridge University Press.
Copleston, Frederick, (1993). A History Of Philosophy, volume II, Medieval Philosophy, Doubleday.